Jan van Kalken: clubgenoot met een groot schaakhart

Een krante-interview uit 1991 met Jan van Kalken, erelid van Caïssa-Eenhoorn en op 28 mei op 86-jarige leeftijd overleden, eindigt met de volgende alinea. ,,Schaken is voor Van Kalken een hobby. ‘Ik heb wel eens gezegd, na tien jaar stop ik er mee. Maar ik weet nu al: dat komt er toch niet van.’’’

Jan van Kalken heeft veel betekend voor Caïssa en vooral voor HSV De Eenhoorn. In dat interview in het Dagblad voor West-Friesland van 12 december 1991 beschikte hij over een vooruitziende blik. Zijn schaakloopbaan omvat een periode van ruim veertig jaar.

Na een mooie voetbalcarrière bij Hollandia, waar hij enkele seizoenen in het eerste elftal speelde, kiest Jan van Kalken voor de schaaksport. ,,Ik kende geen zet, maar heb het thuis geleerd. Ik ben toen lid geworden van Caïssa’’, zegt hij in het interview uit 1991. Op dinsdag 21 september 1965 speelt hij zijn eerste clubpartij, tegen J. Duin. Met wit behaalt Jan een verdienstelijke remise. Hij komt uit in groep 3 en eindigt in de middenmoot.

In de loop der jaren ontwikkelt hij zich tot een subtopper bij Caïssa. Rond 1980 houdt de geboren en getogen Hoornaar het niet alleen bij club- en bondspartijen. Jan meldt zich aan bij talrijke toernooien en rijdt in januari 1981 met zijn VW-bus met Nico Hauwert en KTV-speler Vincent Duin naar het Hoogoven-toernooi in Wijk aan Zee. Ondertussen heeft de club een jeugdafdeling die steeds groter wordt. Als bestuurslid Gerard Groot de leden vraagt zich in te zetten als mentor voor jeugdspelers, reageren Ger Roos, Frans Bouwman, Bert Meester, Joop Bührs en Jan van Kalken meteen.

Hij wordt jeugdtrainer en begeleider en valt met zijn neus in de boter, want er komt een sterke lichting aan met onder meer Michael Wendarmin, Olaf Zevenboom, Eduard Bakker, Dennis Koek, Dienie van den Berg, Marco Schouten, Jan Groenewoud, Niek Narings, Jasper Seelemeijer en Dimitri Reinderman. De vier laatstgenoemden zijn het fanatiekst. Zij willen op 22 september 1984 deelnemen aan een viertallentoernooi in het Limburgse Grubbenvorst. Ze melden zich die zaterdagmorgen om half zeven bij Jan van Kalken die de talenten met zijn auto naar het bij Venlo gelegen dorp brengt.

Ook bestuurlijke en organisatorische zaken krijgen zijn belangstelling. Zo stellen het volgende seizoen Vincent Duin en Bert Meester voor om het Open Hoorns in groepen, op basis van rating gevormd, te laten verspelen in plaats van in één grote groep. Dat voorstel haalt het niet, een tussenvoorstel van Jan (indeling naar rating gedurende de eerste vijf ronden, daarna de groepsindeling) wordt met algemene stemmen aangenomen.

Maar hij richt zich vooral op de jeugd. In het seizoen 1985-1986 kroont Caïssa 3 zich tot kampioen. In dat team spelen de jeugdigen Niek Narings, Dennis Koek, Jasper Seelemeijer, Eduard Bakker en Eddy van de Bovenkamp en de geroutineerden. Arnold van der Wolff, Jan van Kalken en teamleider Gerard Groot.

Jan van Kalken heeft altijd naar mogelijkheden en oplossingen gezocht. Het eerste kampioenschap van de regio West-Friesland vangt op zaterdag 12 oktober 1985 aan, maar dan hebben de deelnemers Niek Narings, Eddy Schouten en Dimitri Reinderman een bondswedstrijd. Jan stelt voor de partijen Niek Narings-Nico Hauwert en Eddy Schouten-Dimitri Reinderman bij hem thuis te laten verspelen. Het inspireert hem om daar in Caïssa’s clubblad van november 1985 over te schrijven.

,,Ongeveer drie jaar terug was Nico Hauwert aan een geweldig seizoen bezig. Aan het eerste bord van Het Witte Paard speelde hij tegen de sterkste schakers van Nederland en trad hij een keer aan tegen Viktor Kortchnoi. Dat was voor Nico natuurlijk een belevenis. Een naam om alleen van te dromen. Omdat wij tezelfdertijd in Beverwijk met de jeugd speelden om de Noord-Hollandse titel, vroeg ik Nico of hij er bezwaar tegen had als wij na afloop vanuit Beverwijk met onze jeugd naar zijn wedstrijd kwamen kijken. ,,Natuurlijk niet’’, zei Nico, ,,juist leuk!’’

Op de bewuste zaterdag na aankomst in de wedstrijdzaal natuurlijk meteen kijken hoe het er voor stond. Niet best. Nico, zenuwachtig wit achter het bord, heeft een slechte stelling. De jongens die mee waren, pakten een bord, zetten de stelling op en als Nico een zet uitvoerde, deden zij hetzelfde. Aan mijn zijde zat Niek Narings, toen twaalf of dertien jaar. Heeft een vernietigend oordeel. ,,Ik zou betere zetten doen’’, zegt hij. Het verschil in rating tussen Viktor Kortchnoi en Nico Hauwert was toen ongeveer vierhonderd punten.

Nu, drie jaar later, moeten in de eerste ronde van het kampioenschap van de regio West-Friesland vier spelers uit Hoorn tegen elkaar. U raadt het al: Nico Hauwert tegen het jochie van toen, Niek Narings. Ook nu een verschil van vierhonderd punten, echter in Nico’s voordeel ditmaal. Ook de wedstrijd Eddy Schouten tegen Dimitri Reinderman kwam uit de bus. Omdat er vooruitgespeeld moest worden, verplicht bij een club in de regio (niet zo gemakkelijk met vervoer), zijn op mijn voorstel beide partijen bij mij thuis gespeeld. Met volledige instemming van de vier spelers. Allevier uit onze jeugd voortgekomen, allevier altijd bereid om wat voor onze club te doen. Nico bijvoorbeeld neemt nu weer een tijdje Marco Schouten en Dennis Koek onder zijn hoede om onze kansen om bij de laatste vier van Nederland te komen bij de jeugd nog groter te maken. Hoe zou het jochie van toen het nu tegen Nico doen? Zou hij betere zetten doen dan Nico destijds? Het werden twee prima partijen. Nico – Niek ½-½ en Eddy tegen Dimitri ook ½-½.''

Begin 1987 neemt Jan van Kalken weer deel aan het Hoogoven-toernooi. Hij treft in de zevende ronde Wilko van der Gracht. ,,Onze chauffeur. Gek idee eigenlijk. Je gaat op de fiets naar een schaker in Hoorn, stapt samen met Piet Ootes bij hem in de auto om in Wijk aan Zee tegen hem te spelen’’, schrijft Wilko in zijn verslag in het clubblad van april. Onderweg naar Jan wordt hij door een automobilist aangereden en van schaken in Wijk aan Zee komt niets terecht. De partij wordt ’s avonds bij Jan thuis gespeeld.

Caïssa’s jeugdspelers naderen steeds meer de nationale top en Jan wil betere trainingsmogelijkheden. Maar het idee om van de dinsdag- naar de vrijdagavond te gaan valt niet goed bij het bestuur. Er zijn nog enkele meningsverschillen. Verschillende leden denken meer prestatiegericht en hebben bepaalde ideeën (rating gebruiken, andere opzet Open Hoorns, een breder Westfries kampioenschap). Ze willen meer dan alleen maar een gezellig avondje schaken. Ronald van Gent, gesteund door onder meer Jan van Kalken, is een van de schakers met ambities en stelt zich bij de verkiezing voor een nieuwe voorzitter beschikbaar. Die verloopt tumultueus, maar de hamer gaat niet naar Ronald maar naar Fred Avis. Er is sprake van een strijd tussen twee schaakgeneraties en twee maanden later barst de bom. Bij Jan thuis wordt op 29 februari 1988 de nieuwe Hoornse schaakvereniging De Eenhoorn opgericht.

Rob Mulder, die eind jaren negentig naar Hoorn verhuist en eerst de sfeer proeft bij breedteschaakvereniging Caïssa, schrijft in de Eenhoorngazet van februari 2008 in ‘Van de voorzitter’: ,,Na de ratinglijsten vergeleken te hebben, koos ik voor De Eenhoorn en op de eerste clubavond trof ik een totaal andere club aan. Er waren vooral veel jonge spelers, allemaal verschrikkelijk ambitieus, en onder leiding van Jan van Kalken bevochten ze elkaar te vuur en te zwaard in de interne competitie.’’ En enkele alinea’s verder: ,,Opvallend is dat de topspelers allemaal al hun hele schaakleven bij De Eenhoorn doorbrengen en allemaal het schaken van Jan van Kalken zelf hebben geleerd.’’

Thuishaven van de club wordt De Huesmolen. Een van de eerste zaken die geregeld moet worden is materiaal. Mede door de inbreng van Jan levert de Grote Clubactie de vereniging f 400 op.

De Eenhoorn zoekt snel de samenwerking met De Groene Zes uit Bovenkarspel. Dat leidt tot de start van GZ/De Eenhoorn. Beide clubs behouden hun eigen clubavonden, maar trekken in de bondscompetitie voortaan gezamenlijk op. In het voorjaar van 1988 is het eerste team van de Bovenkarspelse vereniging gedegradeerd uit de promotieklasse. Twee voordelen van de samenwerking zijn dat er een sterkere ploeg in de (sub)top van de Noordhollandse Schaakbond komt en dat de talentvolle spelers van De Eenhoorn niet in de laagste NHSB-klasse hoeven te beginnen. De samenwerking zal overigens tien seizoenen duren.

De Eenhoorn groeit mede door de activiteiten van Jan van Kalken, die veel berichtjes naar de media stuurt, als kool. Er zijn seizoenen met meer dan honderd jeugdspelers. Naast zijn taken als bestuurslid (bij De Eenhoorn en bij GZ/De Eenhoorn) is hij actief voor het schoolschaken. Begin 1995 heeft in Hoorn het eerste scholierentoernooi plaats. Er wordt gespeeld om de Jan van Kalkenbokaal, die later een andere bestemming krijgt: de trofee gaat naar de winnaar van de oudste groep van het Westfries jeugdkampioenschap.

In de periode 1995-2000 is Jan van Kalken voorzitter van HSV De Eenhoorn. In die hoedanigheid raakt hij betrokken bij de plannen om in Hoorn een denksportcentrum op te richten; Jan is een van de initiatiefnemers. Hij zit in het Schaakplatform Hoorn en de latere stichting Brein 2000. Ook de donderdagmiddagschaakvereniging De Vuurtoren doet voor haar (vele) activiteiten regelmatig een beroep op Jan. Een aardig detail is dat hij als Eenhoorn-voorzitter in het clubblad Caïssa eens verdedigde, toen de buurclub in woord stevig werd aangepakt. Van animositeit was wat hem betrof geen sprake. Jan heeft Caïssa altijd het beste gegund.

Door al zijn bezigheden speelt hij minder club- en bondspartijen. Maar ondertussen blijkt wel dat het oprichten van De Eenhoorn een uitstekende zet is geweest. De vele talenten hebben de gelegenheid gekregen zich te ontplooien en daar plukt Caïssa-Eenhoorn nu nog steeds de vruchten van. Bij de viering van het 20-jarig bestaan van De Eenhoorn worden Jan van Kalken en Gilles Provoost door de Noordhollandse Schaakbond geëerd met de NHSB-speld voor hun verdiensten voor met name het jeugdschaak. Voor hun enorme inzet voor de vereniging zijn beiden door De Eenhoorn tot erelid benoemd.

Na 2005 wordt het stiller rondom Jan van Kalken. Op 22 november van dat jaar speelt hij zijn laatste bondspartij. Dat gebeurt uitgerekend in de Hoornse derby Caïssa 4 – HSV De Eenhoorn 4. Jan wint aan het derde bord van Jan Schagen; zijn team wint met het kleinst mogelijke verschil. Het seizoen erop zit hij in de clubcompetitie voor het laatst achter het bord. Daarna bezoekt hij af en toe zijn vereniging nog, voornamelijk op bondszaterdagen. Na de fusie leidt hij een teruggetrokken leven. De jaren beginnen te tellen. Voor de man die altijd een groot schaakhart heeft gehad, is de vlam voor de schaaksport gedoofd.

Jan van Kalken is op 28 mei overleden. Er is in besloten kring afscheid van hem genomen.