Eén zin. Meer telt het berichtje in de ’s Gravenhaagsche Courant van maandag 19 december 1825 niet. Maar die ene zin zet Hoorn wel in de top 10 van plaatsen met de oudste Nederlandse schaakgeschiedenis.

,,Bij de centrale commissie voor het fonds ter ondersteuning der Grieken, in ’s Gravenhage, is wel ontvangen eene som van honderd en acht gulden, van het schaakgezelschap, onder de spreuk: Tot In- en Uitspanning, te Hoorn.’’

Vanaf 2010 ben ik bezig om de schaakgeschiedenis van Hoorn, West-Friesland en het huidige gebied van de Noordhollandse Schaakbond te onderzoeken. Dat levert plezierige bezoekjes aan het Westfries Archief op, de steun van andere schaakliefhebbers van wie ik boeken over schaakhistorie mag lenen en het zoeken naar regionale schaakinformatie op internet. Zo is op de websites ‘kranten.kb.nl’, ‘noord-hollandsarchief.nl’, ‘archiefalkmaar.nl’ en ‘waterlandsarchief.nl’ heel veel te vinden.

Door die zoektochten kom ik ineens terecht bij de ’s Gravenhaagsche Courant van maandag 19 december 1825, waarin de bovenvermelde zin staat. Het wordt het begin van een kleine geschiedenisles.

De Grieken zijn in die tijd de Ottomaanse overheersing beu en komen in opstand. Vanaf 1821 vechten ze voor hun vrijheid en in 1830 wordt Griekenland onafhankelijk. De strijd kost vele duizenden mensenlevens; de bevolking leeft in grote armoede. Nederland is begaan met het lot van de Grieken en er ontstaan acties om ze te helpen. Er komt ‘een centrale commissie voor het fonds ter ondersteuning der Grieken’ en daaruit valt af te leiden dat er ook plaatselijke commissies zijn. In Noord-Holland zijn ze te vinden in Alkmaar, Amsterdam, Haarlem, Medemblik, Wormerveer, Zaandam en Zaandijk.

In Hoorn is geen commissie, maar wel particulier initiatief. Het schaakgezelschap Tot In- en Uitspanning schenkt 108 gulden, omgerekend naar de huidige tijd een bedrag van 2500 euro. Bij historisch onderzoek is het belangrijk om meerdere bronnen te hebben en die zijn er. Naast het berichtje in de Haagse krant worden de Hoornse schakers twee jaar later nogmaals genoemd in het boekje ‘Aan de Nederlanders, bij den kampstrijd der Grieken’. Dat is geschreven door N.G. van Kampen en in 1827 uitgegeven door de Gebroeders Van Cleef in Den Haag en Amsterdam. Op pagina 58 staat: ,,Onder de bijzonderheden verdienen gemeld, de giften van een Schaakgezelschap te Hoorn.’’

Daarmee kan voorlopig worden vastgesteld dat er eind 1825 een schaakgezelschap in Hoorn is geweest. In de beginperiode van mijn onderzoek is gebleken dat voor 1922 – het oprichtingsjaar van Caïssa – al een schaakvereniging in Hoorn heeft bestaan. In 1908 is de Hoornsche Dam- en Schaakclub opgericht; na 1916 heb ik er niets meer over kunnen vinden.

Niet veel later blijkt er van december 1902 tot en met februari 1903 in Hoorn een soort West-Fries schaakkampioenschap te zijn verspeeld. Twaalf deelnemers uit Andijk, Hem, Hoorn, Lutjebroek, Schellinkhout, Spierdijk, Sijbekarspel en Zomerdijk (bij Wognum) hebben het gedurende elf ronden tegen elkaar opgenomen. Er werd geschaakt in een ‘koffijhuis’ bij de Roode Steen in Hoorn. Het gebouw is later gesloopt; de Winston-bioscoop kwam er voor in de plaats.

De ouderdom van het Hoornse schaken wordt weer verlengd. In het maandblad Sissa, opgericht in 1847, komen schaakproblemen van J.G.H. K. uit Hoorn voor. Het gaat om Julien Guillaume Henri Karis, in 1818 geboren in

het huidige Ieper, gelegen in West-Vlaanderen. Als kwartiermeester voor de infanterie komt hij in Hoorn, destijds een garnizoensstad, terecht. Door zijn schaakactiviteiten, zijn probleemcomposities verschijnen ook in het Algemeen Handelsblad, geldt hij maandenlang als de aartsvader van de Hoornse schaakgeschiedenis.

Maar dat blijkt hij dus niet te zijn, want er is in 1825 al een schaakgezelschap in Hoorn. Helaas ben ik nog niet tegengekomen wie daar deel van hebben uitgemaakt. Rekening houdend met de schenking van 108 gulden zullen dat zeer waarschijnlijke rijke inwoners zijn geweest.

In het prachtige boek ‘Het loopt ongenadiglijk mat’ van Hans Scholten is een overzicht van oude schaakverenigingen in West-Europa opgenomen. Het Haagsche Schaakgenootschap is in 1903 opgericht (mogelijk de eerste schaakclub in Nederland, al is Scholten daar niet zeker van) door onder anderen Jean Teodoor Boogaard. Hij wordt later commissaris van politie in Alkmaar en is vertaler van het boek ‘Anastasia und das Schachspiel’, van Wilhelm Heinse. Dat boek verschijnt in 1819 en van de 206 intekenaren komen er 66 uit Alkmaar en omgeving. Wellicht dat daar enkele Hoornaren, dankzij hun contacten met Boogaard, bij zitten.

Er is vanaf 1809 een Amsterdamsch Departement van het Hollandsch Schaakgenootschap geweest, er was in 1819 een schaakgenootschap in Alkmaar. Voorts werd er rond 1821 in Goes, Rotterdam en Vlissingen geschaakt. Als het om ouderdom van de Nederlandse schaakgeschiedenis gaat, staat Hoorn na Den Haag, Amsterdam, Goes, Alkmaar, Vlissingen en Rotterdam voorlopig op de zevende plaats.