Niet altijd is schaken een ingewikkelde sport. Martijn Monteban, FIDE-meester en speler van het eerste team van Caïssa-Eenhoorn, maakte dat vrijdagavond duidelijk tijdens een workshop over pionneneindspelen. In een volle bestuurskamer van voetbalvereniging De Blokkers stapte hij in de wereld van vierkanten, sleutelvelden, driehoeken en ‘mined squares’ (mijnenvelden).

Martijn Monteban geeft uitleg bij een stelling over vierkanten.

Door gebruik te maken van die thema’s hoef je niet lang na te denken of te rekenen. Een duidelijk voorbeeld was Martijns eerste stelling op het demonstratiebord. Kan een witte vrijpion op a4 promoveren, als de zwarte koning op f8 staat? Als wit aan zet is wel, als zwart aan zet is niet. Onderstaande foto laat dat zien.

Martijn toont het vierkant op het demonstratiebord. Wit aan zet wint, zwart aan zet speelt remise. Vanuit de pion op a4 maak je een vierkant via a8 en e8 (vijf velden naar boven, vijf velden naar rechts) naar e4. Als de zwarte koning in dat vierkant staat, wordt het remise. Staat de koning er buiten, dan promoveert de pion.

Caïssa-Eenhoorn heeft al een aantal seizoenen zijn jeugdavonden op vrijdag in de kantine van voetbalvereniging De Blokkers. Terwijl de jongste jeugd les kreeg in de kantine, zocht de oudere jeugd en de belangstellende senioren een plaats in de bestuurskamer. Zestien ‘cursisten’ volgden de les. De bij schaken gebruikelijke stilte was er alleen kort na het opzetten van een stelling, want al snel volgden vanuit de zaal ideeën over de beste zet. Waarna de docent op zijn beurt uitleg gaf over mogelijkheden en onmogelijkheden.

Want zo’n vierkant is leuk, maar er moet geen obstakel in zitten. Zoals op onderstaande foto. Met zwart aan zet komt de koning na … Ke4 in het vierkant a4-a8-e8-e4. Toch wint wit. De pion op c6 is een onoverkomelijke hindernis, omdat de zwarte koning er omheen moet en dan buiten het vierkant valt. Dat gebeurt ook door de pionzet … c5.

De pion op c6 is voor zwart een verliezend obstakel.

Martijn gaf uitleg en opdrachten. Als in een eindspel van koning met pion tegen koning de pion zich in het midden van het bord bevindt, worden sleutelvelden belangrijk. Die beslissen in combinatie met de oppositie (hierbij staat de witte koning recht tegenover de zwarte koning) of de partij kan worden gewonnen of dat die in remise eindigt.

Actueel was het eindspel van koning met toren met pion tegen koning met toren. Drie weken eerder had Arlette van Weersel, ploeggenote van Martijn, in de bondswedstrijd tegen HWP (Haarlem) bij een 4-5 voorsprong voor Caïssa-Eenhoorn de wedstrijdzege veilig gesteld door zo’n eindspel – Arlette had met zwart de koning en toren, haar opponent de koning, toren en pion – op remise te houden. Met weinig tijd op de klok.

Driehoekjes maken is van belang als er een stelling is, waarbij je eigenlijk wilt dat de opponent aan zet is. Dankzij zo’n driehoekje komt de koning in drie zetten weer op het oorspronkelijke veld, bijvoorbeeld als hij op e4 staat: eerste zet Ke3, tweede zet Kf4, derde zet Ke4. Dat een ‘mined square’, zeg maar een ondermijnd veld, heel gevaarlijk is, bleek in het eindspel met pionnen tegenover elkaar. De witte pion staat op d4, de zwarte op d5, de witte koning op b4 en de zwarte koning op f5. Voor wit is c5 een verliesgevend veld, voor zwart is dat e4. Als de koning op dat 'mined square' staat, kan hij door zetdwang de eigen pion niet verdedigen en zal de andere pion promoveren, waarmee zijn opponent wint.

Twee verbonden vrijpionnen zijn sterk, omdat de koning de achterste nooit kan slaan. In dat geval loopt de voorste door. Maar twee niet verbonden vrijpionnen kunnen ook sterk zijn. Met pionnen op a4 en c3 is die op c3 onaantastbaar, want slaan betekent dat de koning buiten het vierkant belandt.

De workshop duurde, inclusief een kleine koffiepauze, zo’n twee uur. De tijd vloog voorbij en na de geslaagde avond keerden veel schakers van Caïssa-Eenhoorn met nuttige kennis van het schaakspel rijker huiswaarts. ,,Ik ben dinsdag op de clubavond benieuwd of je hebt opgelet’’, zei een van de cursisten, voordat hij de vrieskou instapte.

Volle bak bij de workshop van Martijn Monteban.