Een mens wil op de zaterdagmiddag weleens rustig zitten en wat schaken want er is al genoeg ellende op de wereld. En dat doen we in het multifunctionele gebouw De Noteboom, waar de sterkste spelers van Paul Keres er een glorieuze dag van maken. Utrecht is in het seizoen 2022-2023 weer vertegenwoordigd in ’s lands hoogste schaakklasse. In de topper tegen concurrent Caïssa-Eenhoorn blijft het tiental met 7-3 aan de goede kant van de score en kan de titel in 1A niet meer ontgaan. Na de degradatie van schaakclub Utrecht uit de meesterklasse in 2016 doet de snelst groeiende stad van Nederland op de 64 velden andermaal op topniveau mee.

Paul Keres en Caïssa-Eenhoorn zijn twee verenigingen die wel wat op elkaar lijken. Ook de Utrechtse vereniging is ontstaan door een fusie. Studenten vormen de basis. Lasker, Stukken & Schijven en Caïssa (jazeker!) gaan per 1 augustus 1968 samen verder als Utstud. Al na een paar jaar blijkt de naam niet te passen. De club wil eveneens toegankelijk zijn voor schaakliefhebbers die niet studeren. Het kiezen van een andere naam, in 1975, verloopt niet gemakkelijk. Er zijn in totaal 24 ideeën – de leden van Caïssa en De Eenhoorn kwam in 2012 met liefst 33 voorstellen – en dat is inclusief de tien suggesties van Rudy de Jongh. Zijn mooiste: Een Mens Wil Op De Dinsdagavond Weleens Rustig Zitten en Wat Schaken Want Er Is Al Genoeg Ellende In De Wereld. De inzending, afgekort als EMWODDWRZEWSWEIAGEIDW, krijgt bij de eerste stemming verreweg de meeste stemmen. Door Peter Monté wordt het evenwel Paul Keres, vernoemd naar wellicht de beste schaker die in zijn tijd geen wereldkampioen is geworden.

De club bewandelt, net als Caïssa-Eenhoorn, de weg van de geleidelijkheid. In het voorjaar van 1998 wordt het kampioenschap van de tweede klasse C binnengehaald, net zo overtuigend als dit seizoen. Daarna heeft Paul Keres zich ontpopt als een degelijke eersteklasser die een paar keer dicht bij de titel is geweest. De sprong naar de top lukt niet, maar zonder ‘dure aankopen’ en met enkele versterkingen handhaaft het zich in de hogere regionen. Groninger Combinatie houdt in 2019 de Utrechters van het kampioenschap af, een jaar later COVID-19. Door de vrijwillige degradatie van BSG (Bussum) komt er in de meesterklasse een plaats vrij en spelen Paul Keres en Zuid-Limburg – als ranglijstaanvoerders van 1A en 1B bij het afbreken na zes ronden van de competitie 2019-2020 – in de zomer van 2021 een beslissingswedstrijd. Die wordt door het tiental uit Klimmen gewonnen.

Klimmen doet Paul Keres deze zomer. De 7-3 overwinning op Caïssa-Eenhoorn is precies voldoende om met nog één duel te gaan zeker te zijn van promotie. Nog steeds staat ons tiental op de tweede plaats, maar de achterstand in bordpunten (20½) blijft bij de gunstigste maximale scores gehandhaafd. Het Utrechtse geduld van 23 competities als eersteklasser wordt beloond en misschien moeten wij ons daaraan vasthouden. In De Noteboom hangt aan de gangdeur, op weg naar de speelzaal, een bordje met de tekst ‘Dromen durven denken doen’. Paul Keres heeft die deur vaak geopend, de Hoornse ploeg zaterdagmiddag enkele keren en wie weet zal het ooit toch eens lukken.

Verrassingen in de sport komen voor als voor de stuntman, stuntvrouw of stuntploeg alles goed valt. En dat gebeurt deze zaterdag niet. Caïssa-Eenhoorn laat aanwijsbaar in drie partijen een halfje liggen. Met één speler in topvorm erbij of een gelukje hier of daar kan de uitslag dan 4½-5½ zijn.

De thuisploeg treedt met een topteam aan. Is het eerder voorgekomen dat Caïssa-Eenhoorn tegen tien titelhouders heeft gespeeld? Na drie uur kan de eerste uitslag op het wedstrijdformulier. Jan Breukelman begint zijn partij tegen Daan Zult met 4½ uit vijf en is in het bezit van de hoogste TPR. Hij verovert in het middenspel een kwetsbare centrumpion. Er ontstaat veel ruimte op het bord en dat pakt in het voordeel uit van wit die een betere opstelling van zijn stukken heeft. Vooral de Utrechtse loper op c5 staat prima. Als de dame in de verdediging van Daan komt, is het snel afgelopen. Zijn koning wordt opgejaagd naar een plek naast de zware stukken. Ook omdat de dame en loper belangrijke diagonalen ontnemen aan de monarch, blijkt redding niet mogelijk.

 

Paul Keres speelt met zes FM-spelers, drie internationaal meesters en een grootmeester. GM Hugo ten Hertog zit aan het derde bord tegenover Peter van den Brink. Onze bondsdebutant van dit seizoen probeert met een niet alledaagse behandeling van de Engelse opening zijn veel hoger gerate opponent te verrassen. Zwart steekt er veel tijd in en op een bepaald moment heeft Peter veertig minuten meer op de klok. Ook niet alledaags voor een speler die vaker over minder tijd beschikt. Zijn plan werkt niet. Na 9. Dxa7 verzuimt wit zijn dame in veiligheid te brengen en de volgende fase van de partij staat voor de titelhouder in het teken van het dichttrekken van het net. Op de 21^e zet is zij gevangen.

 

Bij 2-0 scoort Arne Moll tegen. Hij is deze competitie een van de drie ongeslagen basiskrachten. Met wit trekt hij tegen Demre Kerigan het initiatief naar zich toe en met enkele pionzetjes probeert de IM-speler van de thuisclub de druk te verlichten. Achttien zetten draait Arne perfect en kan zijn sterke optreden in de domstad met 19. Dh5 winnend bekronen. Hij denkt echter dat er ergens een addertje onder het gras zit en strandt uiteindelijk bij zetherhaling.

 

Nick Manshanden gaat lang gelijkop met Peter Lombaers. Met 16. … Le6 schakelt hij zijn dame uit als tweede verdediger van een pion op e5 die dan ook een prooi voor de Paul Keres-speler wordt. Het lukt zwart de materiële schade te repareren, maar de positionele niet. Hij kijkt tegen een dubbelpion op f6 en f7 aan en tijdens de strijd om het op niveau houden van zijn verdediging slaat wit onverwacht toe met 26. Txb7. Een kwaliteitsoffer haalt Nick niet uit de brand. Als hij een paard dreigt te verliezen, staakt zwart zijn verzet.

 

De Noteboom is een verzameling klaslokalen. Er zijn op deze middag wedstrijden gepland voor vijf teams van Paul Keres. De andere schakers zitten onder meer in een zaal met een drumstel en een synthesizer en in een zaal met een piano en percussie-instrumenten. Daar past Martijn Monteban zeker bij, want in zijn stelling tegen David van Kerkhof zit na 15. … Lf6 veel muziek. Hij heeft zwart verrast met een pionoffer en vervolgens mist de routinier van de Utrechtse vereniging het gevaar achter 15. Pe5. Met 16. Pxf7 krijgt Martijn winnend voordeel, maar net als Arne vertrouwt hij de stelling niet helemaal en denkt dat er misschien ergens een valstrik verstopt is. Wit speelt 16. Pc6 en krijgt na een afruil een vrijpion op dat veld. Er verdwijnen meer stukken van het bord en beiden komen in een toreneindspel dat remise oplevert. Opnieuw ontsnapt Paul Keres aan partijverlies.

 

Henk-Jan Visser neemt plaats tegenover Menno Okkes. Het is leuk om bij de tegenstander van Caïssa-Eenhoorn spelers te zien die in schakend Nederland al een eeuwigheid meegaan en die je alleen kent van bonds- en toernooiuitslagen. Vijf man van Paul Keres hebben in het verleden bij andere clubs 441 partijen in de meesterklasse gespeeld; als ik het goed heb uitgerekend. Bijna de helft komt voor rekening van Menno, oud-topper van Philidor (Leiden) en Zukertort Amstelveen. Zijn vier teamgenoten met meesterklasse-ervaring zijn Niels Ondersteijn en David van Kerkhof bij HMC/Calder, Xander Wemmers bij ORTEC/CSV en Utrecht en Demre Kerigan bij SISSA.

Vijf dagen voor de geboorte van Henk-Jan (in 1980) won Menno Okkes in de wedstrijd tegen regerend  landskampioen Volmac van Leo Kerkhoff. Tijdnood bij zijn opponent speelde toen een grote rol en dat lijkt deze zaterdagmiddag weer die kant op te gaan. Met nog vijf minuten voor Henk-Jan – en drie kwartier voor de witspeler – is er helemaal niets geslagen. Een ingewikkelde stelling, maar de Caïssa-Eenhoorn-crack is in zijn element en maakt er een evenwichtig gevecht van. Na 21. … f5 kan wit en passant slaan en doet dat ook. De meeste lichte stukken gaan eveneens in het doosje en met veertien pionnen op het bord valt er voor het zware materiaal weinig eer te behalen. Precies op de veertigste zet wordt de vrede getekend.

 

Joris Kokje (van Paul Keres) speelt net als in de laatste thuiswedstrijd van zijn ploeg tegen ons vlaggeschip remise tegen een invaller. Hij heeft daar nu 146 zetten minder voor nodig. De recordhouder van de langste bondspartij in de Utrechtse clubhistorie, mede dankzij Fred Avis, stuit op Tom Balla. Met wit doet de playing-teamcaptain het uitstekend en zet met opschuivende pionnen de damevleugel onder druk. Hij krijgt een betere stelling, maar moet in een enerverend middenspel wat terrein prijsgeven. In het eindspel beschikt de zwartspeler over gevaarlijke centrumpionnen. De Hoornse dame kruipt er evenwel achter en dankzij haar actieve spel kan Tom zetherhaling afdwingen.

 

Aan een kapstok bij het eerste bord hangen twaalf witte jassen. Niet bestemd voor het Hoornse tiental en de supporters Gilbert Vrancken en schrijver dezes. Ze lijken beter bij laboranten te passen en een in de administratiekamer staand nadenkend skelet (een simultaanspeler voor wie het allemaal te lang heeft geduurd?) is wellicht gebruikt om proeven te nemen.

In die omgeving voelt Misha Dorokhin zich prima thuis. Af en toe hoofdschuddend, alsof hij twijfelt aan het succes van een experiment, speelt hij een geweldige partij tegen Xander Wemmers. Na het invoeren van de zetten geeft de computer ‘Onregelmatige Openingen’ aan. Het spektakel wordt vervolgd met 9. Pxf7, een klassiek offer en door Misha van een nieuw jasje voorzien. Hij lijkt een pion te hebben gewonnen, maar het antwoord van zwart is eveneens van hoog niveau: 11. … Txe3+. Wit kan niet met zijn d- en f-pion terugslaan, want dat kost na een loperschaak de dame. De Caïssa-Eenhoorn-kopman vindt in zijn ‘laboratorium’ de oplossing en houdt daarna de stelling scherp. Zwart moet vaak reageren op het getest van zijn opponent en doet dat lang goed, al verliest hij op de 34^e zet zijn a-pion.

Verandering van werkplek gooit geen roet in het eten. De namiddagzon valt het leslokaal binnen en aangezien de partij op bord 6 is beëindigd, verhuizen de twee spelers onder aanvoering van wedstrijdleider René Kniest naar aan plek in de schaduw. Daar versterkt Misha met veel kleine zetjes zijn positie. De druk op veld f6, waarop een Utrechts paard staat, wordt met de minuut groter. Het zwarte plan van dameruil beslist de strijd. Dat leidt tot een toreneindspel met drie pionnen meer voor de topscorer van Caïssa-Eenhoorn.

 

De stand komt daarmee op 5-3.  Sjors Broersen heeft bij twee eerdere invalbeurten twee remises geboekt en mag proberen eenzelfde succes te realiseren tegen IM-speler Niels Ondersteijn. Aan vechtlust geen gebrek. Met zwart staat Sjors een tikkeltje minder, hoewel lange tijd er veel spanning in de stelling zit. Zo zijn na 25. Dc3 elf van de twaalf velden in de centrale rechthoek c3-c6-e3-e6 bezet en vanaf dat moment gaat het de verkeerde kant op. Als er wat meer ruimte is ontstaan, heeft de zwartspeler een pion minder. De strijd verplaatst zich naar de koningsvleugel waar de Utrechtse stukken het krachtigst zijn. Met torenwinst in aantocht kroont Niels zich voor de thuisploeg tot matchwinner.

 

Succes is ook Ron Deen niet gegund. Tegen Evert Rademakers krijgt de partij een onverwachte fase, als wit het verlies van twee pionnen toelaat om de Hoornse verdediging te verzwakken. Het zwarte materiaal is nog niet volledig ontwikkeld en daarom kan de Paul Keres-speler zich dat permitteren. De kansen wisselen elkaar af en na een spectaculair gevecht is een eindspel met alle torens en elk twee pionnen ontstaan. Dat ziet er, ook na torenruil, remise-achtig uit. Wit heeft verbonden pionnen op f3 en g2, Ron isolani’s op de e- en h-lijn. Die zijn wat lastiger te verdedigen en de randpion raakt hij ook kwijt. Het lukt hem niet om een verdiend halfje in de wacht te slepen. Wit kan een ruil van de overgebleven torens afdwingen, waarna op termijn de laatste pion op het bord zal promoveren.

 

De 7-3 is een tegenvaller voor Caïssa-Eenhoorn dat zich nog wel wil oppeppen om het bondsseizoen goed af te ronden. Er kan een clubrecord worden verbeterd. De hoogste puntenscore is veertien, behaald in de jaargang 2010-2011. Met de wedstrijden tegen Voorschoten (21 mei, uit) en Zukertort Amstelveen (11 juni, in Chez Dick in de Hoornse binnenstad) voor de boeg kan het vlaggeschip daar overheen gaan.

Tenslotte nog een bekentenis: in mijn boekenkast staan zeven boeken van Paul Keres en drie van Caïssa-Eenhoorn. Eigenlijk zijn het er zes, want ‘Ausgewählte Partien 1931-1958’ heb ik dubbel. Vermande Zonen BV uit IJmuiden heeft het in 1976 op de markt gebracht, maar ouder is de uitgave – uit 1964 – van W. ten Have (Amsterdam). En die levert meteen een daverende verrassing op. Ik heb het boek gekregen van Jan Haijer, onze eminente in 2014 overleden clubgenoot. Dat was in 2006, als verjaardagscadeau. Tijdens een van onze wekelijkse dinsdagavondpraatjes, een half uur voor het begin van een clubronde, had hij eens verteld over de partij Vlastimil Hort – Paul Keres, in 1961 gespeeld in Oberhausen tijdens het Europees landenkampioenschap. In tijdnood offerde de topspeler uit de Sovjet Unie met 35. … Dxc1+ zijn dame en daarvan zou zijn opponent zo zijn geschrokken dat hij pardoes van zijn stoel viel. Achter in het boek is een print met die partij geplakt.

Jan heeft de verrassing voor in het boek geplakt en daar ben ik pas vrijdagavond achter gekomen. Ik heb ‘Ausgewählte Partien 1931-1958’ wel eens ingezien en partijen nagespeeld, maar de lege pagina’s sloeg ik altijd over. En wat zie ik, zo’n vijftien uur voor het begin van de topper Paul Keres – Caïssa-Eenhoorn? Een bankbiljet uit 1994 van vijf krooni met daarop een portret van de Estse schaker Paul Keres. Omgerekend naar nu € 0,32 en ik laat het papiergeld daarom mooi in het boek zitten. Per 1 januari 2011 gebruiken de Esten de euro als betaalmiddel, dus je kunt er niets voor kopen.

Paul Keres (7 januari 1916 – 5 juni 1975) is in de hoofdstad Tallinn begraven. Daar is een standbeeld van hem, een museum is naar hem vernoemd, met daarin de Paul Keres-bibliotheek gevestigd. Diverse steden in Estland hebben de Paul Kerese Tänav, de Paul Keresstraat. Na zaterdag is het tijd geworden voor een nieuwe naamsverandering. Laten ze in Utrecht gaan stemmen over de SV Paul Kereslaan als opvolger van de Notebomenlaan.