Schaken in de Tweede Wereldoorlog. Het Noordhollands Dagblad van vandaag besteedt daar paginagroot aandacht aan. In een barre periode proberen de inwoners van Hoorn van hun vrije tijd nog iets te maken. Ze gaan naar de film en het theater, ze zingen, ze sporten. Er zijn wielerwedstrijden, voetbalelftallen zoeken de velden op, in de winter gaan de schaatsen uit het vet. En er wordt geschaakt.
De gedenksteen met de namen van de Hoornse oorlogsslachtoffers. Rechts onderaan die van Caïssa-speler Dirk Wiggelaar, links (derde van boven) die van clubgenoot Harm Aiking.
Het is midden in de oorlog, als het bestuur van Caïssa ruimte ziet om iets te vieren. Op de jaarvergadering van dinsdag 15 september 1942 wordt Wim Drost gehuldigd voor zijn jubileum als penningmeester van de Hoornse schaakclub. Hij beheert tien seizoenen de centen. Secretaris Henk Andreae en namens de leden Jo Heideman begeleiden hem bij binnenkomst. Kort ervoor werd Wim Drost de toegang naar de schaakzaal van hotel De Valk geweigerd en was hij even bang iets verkeerds te hebben gedaan. De verrassing is zo des te groter.
Het oorlogsschaakseizoen 1942-1943 is voor Caïssa drie weken eerder begonnen met de traditionele bestuursvergadering om de bijeenkomst van 15 september voor te bereiden. ‘Ongevraagd is ongeweigerd in de nevenzaal’ schrijft Andreae boven de notulen van de BV van 25 augustus. Wellicht is er met hoteleigenaar Van den Berg niets afgesproken. Even na half negen loopt zijn vrouw met een eetgast naar binnen, maar de bestuursleden mogen blijven zitten. Vervolgens wordt gesproken over een voorstel van Jacob Jan Sleutel – lid van de wedstrijdcommissie – om de vrijdag als tweede schaakavond te gebruiken. Het gaat om een proef van vier maanden; voorzitter Gerard Haring vindt dat de leden daarover moeten beslissen.
De ALV wordt ‘in de met bloemen en klimop versierde schaakzaal’ gehouden en al snel staat Wim Drost in het middelpunt van de belangstelling. Onder het genot van koffie en koek brengt Gerard Haring hem hulde en biedt het mede-bestuurslid, als dank voor zijn inzet voor de club, een woordenboek aan. ,,’t Voornaamste geschenk echter, ’n boek over plantkunde, is nog onderweg.’’ Drost werkt bij de Plantenziektenkundige Dienst in Hoorn en heeft jarenlang in de Westfriese kranten een rubriek over de plantenziektenleer gehad.
De presentielijst van Caïssa's jaarvergadering op 15 september 1942. Met de handtekeningen van Dirk Wiggelaar (nummer 2) en Harm Aiking (links onderaan, 16).
De jubilerende penningmeester bedankt Caïssa tweemaal, want kort voor de jaarvergadering heeft het echtpaar Drost een bloemenmand van de schaakvereniging gekregen, vanwege het 12½-jarig huwelijksfeest. Hij brengt gebak mee. Na het agendapunt over de samenstelling van de wedstrijdcommissie wordt een pauze ingelast om tijdens een tweede rondje koffie met de taartpunten rond te gaan. De vergadering verloopt vlot, ondanks de bestuursverkiezing. Dolf Erkens en Cor Moeijes sr zijn als algemeen bestuursleden aftredend en stellen zich herkiesbaar. Toch volgt er een stemming. Eerst stelt men een stemcommissie samen (Harm Aiking en Freek Homan bemannen die), daarna mogen de 27 aanwezigen stemmen. Erkens en Moeijes worden met respectievelijk 26 en 25 stemmen (in totaal drie blanco) herbenoemd.
Met 27 man heeft de jaarvergadering een uitstekende opkomst. Caïssa telt op dat moment 39 spelers. Overigens haalt het voorstel-Sleutel het niet; te veel leden zien bezwaren. Voorts zal de clubcompetitie, op de dinsdagavond, in twee groepen worden gespeeld en begint in januari.
Caïssa is in het najaar van 1942 aangesloten bij de ‘algemene’ Nederlandsche Schaakbond, in het leven geroepen na een door de bezetter doorgevoerde reorganisatie van de Nederlandse sportwereld. Een paar maanden eerder is besloten dat elke sport voortaan maar één bond heeft. De Hoornse club had in 1932 zijn lidmaatschap bij de – nu door de nazi-Duitsers opgeheven – Nederlandsche Schaakbond opgezegd en met KTV (Enkhuizen) en Schaaklust (Andijk) de Westfriesche Schaakbond opgericht. Door het uitbreken van de Tweede Wereldoorlog is er na het seizoen 1939-1940 geen WFSB-competitie meer gehouden en bestaat de regionale bond ook niet meer. Dat is te merken aan de indelingen voor de bondscompetitie 1942-1943: er zijn geen wedstrijden tegen de buren uit de regio. Caïssa speelt in de tweede klasse B tegen DOS (Alkmaar), Morphy (Den Helder), Purmerend, Schaakmat (Noord-Scharwoude) en VVV 2 (Alkmaar). Caïssa 2 treft in de derde klasse B Morphy 2, Oppositie (Heiloo), Schaakmat 2, VVV 3 en ZSC 3 (Zaandam). Alle wedstrijden – in de periode november-maart – zijn op de zondagmiddag. Het sterkste tiental uit Hoorn wordt achter Purmerend tweede, het tweede team legt achter ZSC 3 en Oppositie beslag op de derde plaats. De uitwedstrijd tegen de Heilooënaren is geen pretje. Uit Caïssa’s jaarverslag: ,,De locomotief bracht de trein met spelers slechts tot Heerhugowaard, maar kon niet verder en moest eerst door een andere uit Alkmaar vervangen worden, waardoor er slechts weinig speeltijd in een niet verwarmde zaal overbleef.’’ Een stevige wind zorgt die dag (31 januari 1943) voor een gevoelstemperatuur van krap vier graden.
Over de clubcompetitie is niets bekend, maar er staat wel één bijzonder zinnetje in het jaarverslag, achter ‘april-mei’: ,,Enkele leden der Duitsche weermacht speelden op de clubavonden.’’ Het is de vraag of Caïssa-secretaris Andreae toen ook actief was. Hij heeft een tandartsenpraktijk aan het Groote Noord en is getrouwd met een Joodse vrouw. Begin 1943 wordt het echter te gevaarlijk voor het echtpaar om daar te blijven en in februari verhuizen ze naar het huis van Frans de Leur, veearts in Hoorn en directeur van het slachthuis in de periode 1932-1935. Om die reden kan Henk Andreae niet doorgaan met zijn bestuurlijke werkzaamheden bij Caïssa. Het secretariaat wordt overgenomen door Dolf Erkens.
De notulen van Caïssa's enige bestuursvergadering ooit op een onderduikadres. Dolf Erkens is waarnemend secretaris geworden.
In de aanloop naar de bondscompetitie staat er voor Caïssa nog een vriendschappelijke wedstrijd op het programma. Het is in het voorjaar van 1942 gastheer geweest voor Schada. Er is toen beloofd om een tegenbezoek te brengen aan de vereniging uit Berkhout – opgericht in oktober 1937 – en dat gebeurt ook. Schakers van beide clubs hebben in de eerste oorlogsjaren vaker tegen elkaar gespeeld en treffen elkaar nu op dinsdag 22 september. ,,’t Is dan weer volle maan’’, staat in de notulen van Caïssa’s bestuursvergadering van 25 augustus. In een tijd met verduisteringsplicht is het handig om niet onder een pikzwarte hemel naar huis te fietsen of te lopen. De Hoornse ploeg wint in 1942 beide malen: met 7½-5½ in eigen huis, met 8-5 in Berkhout.
Uit het Dagblad voor Noord-Holland van 26 september 1942. Schada heeft met 5-8 verloren van Caïssa.
De agenda van het schaakseizoen is door de terugkeer van een bondscompetitie voller dan in de vorige twee jaren, toen die er niet was. In 1943-1944 zijn er eveneens redelijk veel schaakactiviteiten, maar daarna volgt een zwart einde van de oorlogsperiode. Figuurlijk, omdat nauwelijks een schaakstuk wordt aangeraakt. Letterlijk, omdat zal blijken dat door de wereldbrand twee Caïssa-schakers het leven hebben verloren: Harm Aiking en Dirk Wiggelaar. Hun namen zijn geschreven op de gedenksteen in de Nieuwsteeg.