In zijn voorbeschouwing op de derde ronde van de KNSB-competitie besteedt Jan Jaap Janse op ‘www.schaaksite.nl’ in een zin over de eersteklassers aandacht aan Caïssa-Eenhoorn – VAS: ‘het duel dat kampioenskansen kan scheppen of reduceren’. Dat lijkt te wijzen naar een wedstrijd die een topper moet zijn en het duel tussen het Hoornse en Amsterdamse tiental is dat ook. Een thriller zelfs. Het tussentijdse verschil is geen keer groter dan één bordpunt en vroeg in de avond – bij een stand van 4½-4½ – beslist de partij Tex de Wit – Henk-Jan Visser over de uitslag. De FIDE-meester zegeviert, waardoor de beide matchpunten meegaan naar de hoofdstad.

Eenderde van de competitie hebben we achter de rug en net als vorig seizoen zijn de verschillen in de eerste klasse A klein. Paul Keres 2, op 22 november in eigen huis de tegenstander van Caïssa-Eenhoorn, gaat met een score van honderd procent aan de leiding. Achter de Utrechters loert een groot peloton op aansluiting en daar zit VAS ook bij. Het Amsterdamse topteam kan in de komende thuiswedstrijden tegen Wageningen en Paul Keres 2 een goede slag slaan, terwijl het Hoornse vlaggeschip mag proberen mee te varen in de regatta om de titel.

Schakend Hoorn en schakend Amsterdam hebben enkele overeenkomsten. De website van het Vereenigd Amsterdamsch Schaakgenootschap is te vinden onder ‘www.vas1822.nl’ en de vier cijfers staan voor het oprichtingsjaar. Er zijn in de afgelopen decennia verschillende discussies gevoerd over de leeftijd van schaakverenigingen (wie is de oudste van Nederland?), maar wij beperken is tot de informatie in een artikel van schaakhistoricus Dirk Goes: ‘Het Amsterdamse schaakleven in de 19e eeuw’; te lezen op de website van VAS. Op 19 september 1822 werd het Amsterdamsch Schaakgenootschap opgericht. De leden speelden hun partijen in het Leesmuseum aan het Rokin en dat geeft al aan dat schaken in die tijd werd beoefend door de welgestelden.

Hoorn had in 1825 het schaakgezelschap Tot In- en Uitspanning. Het oprichtingsjaar is niet bekend, misschien was dat ook 1822. Er werd destijds in Hoorn geschaakt door politici, advocaten en rechters, kooplieden en handelaren, artsen en makelaars: mensen met een goedgevulde portemonnee.

Een andere overeenkomst is de verhuizing. In de jaren zestig hadden de overheden, landelijk en regionaal, plannen gemaakt om de bevolking in Noord-Holland gelijkmatiger te verdelen. Alkmaar, Heerhugowaard, Hoorn en Purmerend werden zogeheten overloopgemeenten voor het dichtbevolkte Amsterdam en omgeving. Veel mensen uit ’s lands hoofdstad verhuisden naar noordelijke steden en dorpen en talrijke sportclubs profiteerden daarvan. Zo ook Caïssa dat na de komst van Arie Bruidegom, Joop Bührs, Karel Pieters (en zoon Sander) en Henk Sanou zijn anonimiteit in de NHSB-competitie inruilde voor een hogere status. Min of meer gelijktijdig verhuisden nog enkele sterke spelers vanuit andere plaatsen naar Hoorn. In 1968 promoveerde het vlaggeschip naar de eerste klasse en zes jaar later naar het hoogste niveau.

Na de oprichting van HSV De Eenhoorn in 1988 kreeg schakend Hoorn een heel sterke jeugdlichting. Onder meer om studieredenen verhuisden de schakende studenten in zuidelijke richting, maar bleven de jonge vereniging trouw. Nog steeds heeft Caïssa-Eenhoorn een Amsterdams accent. Routiniers als Peter Doggers, Arne Moll, Mark van Ojik, Henk-Jan Visser en Daan Zult hebben bij hoofdstedelijke verenigingen gespeeld, terwijl de oud-Hoornaren Niek Narings, Dimitri Reinderman en Ed Schouten dat eveneens hebben gedaan.

Maar de historie van twee eeuwen zorgt ook voor een verschil. Vooral, nadat in het seizoen 1920-1921 is begonnen met de bondscompetitie. VAS heeft liefst 23 landstitels (inclusief die van het tweede team in 1961) achter zijn naam staan en is daarmee de succesvolste vereniging van Nederland. Het laatste kampioenschap dateert overigens van 1965, toen het Vereenigd Amsterdamsch Schaakgenootschap naast ervaren spelers als Paul de Rooi en Hans Crabbendam jonge twintigers als Hans Ree, Bert Enklaar en Tim Krabbé kon opstellen. Die ploeg van zestig jaar geleden lijkt wel op het Caïssa-Eenhoorn anno 2025, waarin routine en talent eveneens een mooie combinatie vormen.

In de jaren tachtig trad het sportieve verval in voor VAS. De degradatie van 1974 werd twee seizoenen later weggestreept tegen het kampioenschap van de eerste klasse B. De club vormde toen al een verbond met stadgenoot ASC. Sponsoring (Holland Data, Elsevier) deed zijn intrede, maar die kon een volgende degradatie – in 1984 – niet voorkomen. Nog twee keer moesten de Amsterdammers de stap omlaag maken en zo kon het gebeuren dat in het seizoen 1998-1999 VAS in de derde klasse C een uitwedstrijd moest spelen tegen het gepromoveerde KTV. Peter Holscher, die dit seizoen bij Caïssa-Eenhoorn in de clubcompetitie zijn rentree maakt, versloeg Frans Meijer, maar de debutant uit Enkhuizen bleef met lege handen staan: 3½-4½.

De Eenhoorn was ondertussen eveneens actief in de KNSB-competitie. Vaak speelden De Eenhoorn en VAS op hetzelfde niveau, alleen regelmatig in een andere klasse. Pas op 15 oktober 2005 werd de eerste wedstrijd gespeeld. De Amsterdammers zegevierden met 7½-2½. Drie jaar later nam de Hoornse eersteklasser revanche: 7-3 in het tot afgelopen weekeinde enige thuisduel tegen VAS. Successen waren er voorts in 2013 en 2017 met respectievelijke overwinningen van 1½-6½ en 3½-4½, maar vorig jaar hield VAS – toevallig ook in de derde ronde – de punten thuis: 6-4.

En zo komen we bij de wedstrijd van zaterdag. Die begint met een vlotte remise van Peter Doggers rustig. Hij neemt het op tegen de Canadese FIDE-meester Marc Ghannoum, op de VAS-website de Engelstalige verslaggever van de bondswedstrijden van de Amsterdamse eersteklasser. De twee kennen elkaar van een jaar geleden, toen ze met dezelfde kleuren ook tegenover elkaar zaten en die partij eveneens geen winnaar kreeg. Ditmaal offert zwart een paar pionnen, maar houdt met actiever spel de strijd in evenwicht. Dat wordt na de veertiende zet met het noteren van ‘½-½’ bezegeld.

 

Tex de Wit (deze middag derdebordman van VAS) heeft dit seizoen met Hicham Boulahfa en Lennart Ootes weer ‘De Schaakpod’, de maandelijke beschouwing over het internationale en vooral nationale schaakleven. De opponent van Henk-Jan Visser komt in de 27^e aflevering met een bekentenis. Hij heeft op 4 oktober in de wedstrijd  tegen Zukertort Amstelveen vals gespeeld: Tex zat aan het eerste bord. ,,Bord 1 van VAS is de stoel van Euwe. Je moet uitvoeren wat de geest van Euwe zegt.’’ Hij versloeg Stan van Gisbergen, die in de eerste ronde nog van ‘onze’ Martijn Monteban had gewonnen. De Amsterdammer werd ingefluisterd door de enige Nederlandse schaakwereldkampioen. ,,Euwe zat in die partij op mijn schouder.’’

Ramon Koster had in de eerste ronde als kopman de qua rating iets sterkere Michael Coenen (Purmerend) op remise gehouden en in de Copernicus Scholengemeenschap zit Rafael Goudriaan op de stoel van Euwe. In hogere sferen moet de wiskundeleraar uit vroeger tijden in eerste instantie flink aan de bak, want wit krijgt tegen Misha Dorokhin een dubbelpion op de e-lijn en de voorste sneuvelt. De kopman van Caïssa-Eenhoorn heeft echter achterstand in ontwikkeling en met name de loper op c8 doet lang niet mee. In een eindspel met alle torens en de witveldige lopers laat Rafael (een van de engelen die in de buurt van de troon van God – dus dicht bij Euwe – verblijven) zijn stukken prima samenwerken en kan, waarschijnlijk tot zijn eigen verbazing, een mat in één uitvoeren.

Tegen Anton Sinev, die vorig seizoen Misha verraste, neemt Bas de Boer meteen het initiatief. Hij stuit echter op de stugge verdediging van de zwartspeler die naarmate de partij vordert een ondoordringbaar oerwoud vormt. Alle pionnen zullen tot de slotzet (34. Tdf1) op het bord blijven staan. Die van Bas staan veel meer naar voren, terwijl de stukken van Anton nauwelijks bewegingsvrijheid hebben. Maar hij hoeft niets te doen, terwijl wit nergens kan breken. De remise komt daarom niet als een verrassing.

Spektakel bij Mason Brouwer die voor het eerst in ruim een jaar (21 september 2024, tegen Manuel Bosboom) weer wint. De Caïssa-Eenhoornaar beantwoordt het Hollands van Daan in ’t Veld met een kwaliteitsoffer op de achtste zet. Zwart heeft ontwikkelingsachterstand en kan niet meer rokeren. Vooral dat laatste is een nadeel. Nadat Mason voor de lange variant heeft gekozen, staat alles klaar voor een aanval op de kwetsbare koningsvleugel van de VAS-speler. Wit verovert een stuk en gaat uitstekend verder. Met mat in zicht wappert Daan op de 42^e zet met de witte vlag.

In ’De Schaakpod’ openbaart Tex de Wit nog een paar geheimen van de kracht van VAS. Eén is de komst van Friso Nijboer. De Amsterdamse grootmeester heeft 39 seizoenen in de hoofd- en meesterklasse gespeeld en is met HSG (Hilversum), En Passant (Bunschoten-Spakenburg) en Kennemer Combinatie (Haarlem) in totaal acht keer landskampioen geworden. Een ander geheim van VAS is het clubshirt en het voormalige Nijmeegse talent is een van de vijf in zijn team die dat dragen. Op de achterzijde is een uitspraak van erelid Emanuel Lasker te lezen: ,,Schaken is kunst noch wetenschap maar het ultiem menselijk genot, een strijd.’’

Dat wordt het zeker voor Daan Zult, maar het is een strijd om te overleven. Tegen de speler die in 2001 ook deel uitmaakte van het Nederlands team dat Europees kampioen werd, krijgt hij in zijn favoriete opening te maken met een stukoffer. De witte koning belandt, na de rokade, in een bepaald niet veilige omgeving en twintig zetten lang probeert Daan zich op de koningsvleugel staande te houden. Het is vechten tegen de bierkaai. De zwarte stukken nemen steeds een dermate sterke positie in dat redding onmogelijk blijkt. Twee minuten na de winstpartij van Mason kijkt Caïssa-Eenhoorn weer tegen een achterstand aan.

 

Martijn Monteban heeft een goede score in de vijf wedstrijden tegen VAS: drie winstpartijen, twee remises. De halfjes zijn tegen Pim Ghijsen (in 2008) en Ramon Koster (in 2024). Vorig seizoen troffen de FIDE-meester van de Amsterdammers en de routinier van Caïssa-Eenhoorn elkaar ook en deden ze nauwelijks voor elkaar onder. Ditmaal zijn ze weer aan elkaar gewaagd. Er zijn redelijk vroeg drie lichte stukken van het bord gegaan, maar na torenruil oefent Ramon – met een loper contra een zwart paard – wat meer druk uit. Martijn speelt evenwel secuur en als ook de andere torens verdwijnen, ziet de stelling er nog steeds remise-achtig uit. Uiteindelijk blijven de dames over en zetherhaling levert hun tweede onderlinge remise op.

 

Voor de tweede maal op rij zegeviert Arne Moll en in de wandelgangen van de Copernicus Scholengemeenschap wordt al snel de vraag gesteld wanneer dat voor het laatst is geweest. In Hoornse dienst heeft hij meer dan de helft van zijn partijen remise gespeeld. Maar we hoeven niet ver terug in de tijd te gaan. In het seizoen 2021-2022 versloeg Arne in de tweede ronde Christofoor Baljon (Groninger Combinatie 2) en een maand later Fabian Stotyn (Max Euwe, Enschede). Het is niet de enige keer. Op 14 mei 2011 was hij te sterk voor Michiel Blok (Utrecht 2) en op 29 oktober 2011 nam hij revanche op Giel Spaans (Ricoh/Purmerend) voor eerdere nederlagen. En er is nog een papieren score. Arne opende zijn bondsjaar 2011 met een zege op Tom Bottema (SOPSWEPS 29) en zorgde in de volgende wedstrijd, tegen Dr. Max Euwe, opnieuw voor een bordpunt. Alleen toen waren de Enschedeërs met negen man naar Hoorn gereden en had Arne de lege stoel – dus reglementair succes – tegenover zich.

Hij boekt tegen VAS een mooie triomf. Met stevig aanvalsspel zet de Caïssa-Eenhoorn-speler Victor Hendriks (zwart) onder druk. Er komt veel ruimte, maar dat is voor Arne geen probleem om zijn loperpaar te ruilen voor twee lichte stukken. Beide paarden vertolken een belangrijke rol in het vervolg. Wit offert het damepaard voor een actie door het midden. Zijn opponent heeft niet gerokeerd en zal dat ook niet doen. Het geforceerd verdedigen van materiaal loopt niet altijd goed af en dat merkt de VAS-speler. Beiden werken toe naar een eindspel met alle torens plus een paard van Victor contra drie verbonden vrijpionnen voor Arne op de damevleugel. Na torenruil op h8 begint de opmars en die is niet af te stoppen.

Een tegenvaller is de nederlaag van Abel Romkes tegen Hilke van den Berg, die overigens 110 ratingpunten meer heeft. Tot de zestiende zet gaat de strijd gelijk op. Abel kan een lichtestukkenruil afronden met een loper, maar hij doet dat met zijn dame en komt daarna beetje bij beetje in de problemen. Door enkele gedwongen zetten kan wit zijn stelling verbeteren. Na dameruil beschikken beiden over de torens en lopers van ongelijke kleur. De partij kantelt, als Hilke zijn zware stukken op de d-lijn verdubbelt. Het plan is om na een kwaliteitsoffer de laatste Hoornse pionnen op de damevleugel op te ruimen ten faveure van de vrijpionnen op de a- en b-lijn. Dat lukt en er is dan nog een lange weg te gaan, maar de VAS-speler (net als de winnaars Friso Nijboer en Tex de Wit in het VAS-shirt gekleed) kan naar een winnend eindspel toewerken.

Ook Nick Manshanden tekent voor zijn tweede zege op rij en nee, voor hem is het eveneens niet de eerste keer. In het voorjaar van 2023 won de Hoogkarspeler van oud-clubgenoot Bas Dudink (MSV) en Gerben van Pel (En Passant). Tegen Take Snijders jaagt hij in de eerste fase wits dame naar de h-lijn en zij staat na 19. … g6 op h6 tamelijk buitenspel. Met een ludieke dameruil (via een aftrekschaak) hoopt de witspeler op gelijkwaardigheid, maar door het actieve spel van zwart zit dat er niet in. Nick combineert een paardschaak en torenruil tot pionwinst en die vormt de inleiding tot een interessant eindspel. Zijn vrijpion op d6 is de plus. Takes loper moet een Westfries paard in bedwang houden en dat valt niet mee. Zwart laat de koning, het lichte stuk en zijn vrijpion prima samenwerken en zijn opponent moet de loper geven om promotie te verhinderen. Niet veel later beseft hij dat verlies niet te voorkomen is.

De langste partij van de dag – met 52 spelers in drie wedstrijden – is Tex de Wit – Henk-Jan Visser. Wit neemt het initiatief, maar de routinier van de thuisploeg bouwt aan een degelijke stelling en na ruim dertig zetten is er nog steeds sprake van evenwicht. Met een sterk paard op d4 kan zwart druk geven op een achtergebleven pion op f3. Hij kiest voor een aanval op de andere flank, die echter niet naar wens uitpakt. De stelling breekt open, in het voordeel van Tex. De VAS-speler krijgt een vrijpion op b4 en beschikt over stukken (toren, loper, paard) met meer activiteit. Henk-Jan vecht tot het uiterste om een gelijkspel voor zijn team te redden, maar staat met de rug tegen de muur. Hij ruimt de b-pion op, waarna een vrijpion op d5 een bedreiging vormt. Met een koning voortdurend in de penning bestrijkt zijn opponent belangrijke velden. Bovendien is er een sterke rol voor de hoofdstedelijke monarch. Als de avond is ingegaan, wordt het onvermijdelijke duidelijk: wit zegeviert.

 

Met de nipte overwinning omzeilen de Amsterdammers een lastige klip. Als komend voorjaar de VAStentijd aanbreekt (in het weekeinde na de paasdagen is de slotronde), gloort er wellicht iets moois aan de horizon: een terugkeer na een kleine halve eeuw naar ’s lands hoogste klasse.