Er wordt geschaakt in De Kreek. Maar aan de overzijde van het bord zitten niet Robbert, Martijn, Willem, Roel en Kees, maar heten de spelers Mehdi, Mohammad, Javid, Dashamir en Salem.

Vier dagen eerder horen de leden van schaakvereniging Caïssa-Eenhoorn dat de wekelijkse clubavond op 20 oktober niet in De Kreek zal plaatshebben. De multifunctionele accommodatie doet zijn bestemming eer aan en wordt ‘Hotel De Kreek’, zoals ze deze zaterdagmorgen wordt genoemd. Ruim tweehonderd vluchtelingen krijgen gedurende maximaal negen dagen gastvrij onderdak in Zwaag. En voor de schaakzaal van Caïssa-Eenhoorn is in die periode een andere bestemming weggelegd.

Maar de materiaalkast blijft niet op slot. Onze schaakclub is betrokken bij de tijdelijke opvang van de meer dan honderdvijftig volwassenen en vijftig kinderen. Zij kunnen, als er belangstelling voor is, gebruik maken van borden en stukken om in de ruimte bij de bar een partijtje te spelen. En die belangstelling blijkt behoorlijk te zijn.

Om kwart voor tien praat Christiaan Verschoor, jongerenwerker van Stichting Netwerk, een groep vrijwilligers bij. Mijn betrokkenheid bij de opvang is gering; ik hoef alleen maar een schaakbord en een doos met stukken uit de kast te halen. Gaandeweg de dag blijkt dat er veel wordt gevraagd van het improvisatietalent van de vrijwilligers en ook de medewerkers van De Kreek, maar toch valt de ontspannen en ongedwongen sfeer op. Hoe regel je een lunch dusdanig, dat niet honderdtwintig man tegelijk gaan eten? Mensen uit de omgeving komen dozen met schoenen en knuffels brengen en waar moeten die spullen naar toe?

Dan heb ik het veel gemakkelijker. Het schaakbord is op een tafel gelegd, de stukken staan in de beginopstelling en wachten uitnodigend op de eerste zetten. Die snel zullen worden uitgevoerd.

De eerste schaker is Mehdi, een uit Syrië afkomstige jongen van zo’n 15 jaar. Niet veel later gaat Mohammad, van ongeveer 8 jaar, op zijn stoel zitten. Beiden weten hoe ze alle stukken moeten verplaatsen en schaken op Stap 2-niveau. Het bedenken van een plan zit er – nog niet – in. Ik heb de Arabische vertaling van koning, dame, toren, paard, loper en pion opgeschreven; overgenomen uit het geweldige en negenhonderd pagina’s tellende boek ‘A history of chess’ van Harold Murray (1868-1955). Voor de Engelse schaakhistoricus speelde de ontwikkeling van de talen een belangrijke rol om de ouderdom en de ontwikkeling van het schaken te onderzoeken.

Maar er is niet één Arabische taal en van de zes opgeschreven woorden komt alleen ‘pil’ (loper) in de buurt van het Syrische ‘fīl’. De andere woorden? Malik, wazïr, kalla, ɦiṣān en zindi. Fonetisch opgeschreven zijn dat ‘mellik’ (koning), ‘wazier’ (dame), ‘kalla’ (toren), ‘hessan’ (paard) en ‘dzindi’ (pion). Als ik via Google probeer te achterhalen wat de juiste schrijfwijze is, beland ik bij toeval bij een filmpje van Omroep Gelderland over schaken met asielzoekers die in de voormalige penitentiaire inrichting De Kruisberg in Doetinchem verblijven. Prominent in beeld is Niels van der Mark, oud-lid van onze schaakvereniging.

Schaken is universeel en dat blijkt ook in De Kreek. Na een paar partijtjes zoekt de jeugd ander vertier en schuiven de veertigers Javid (Afghanistan) en een uurtje later Dashamir (Albanië) aan.

Afghanistan heeft een aantal keren aan de Olympiade deelgenomen en haalde in een veld van ruim 150 ploegen net de top honderd niet. Door de turbulente tijd, schakers werden door de Taliban gearresteerd, daalde het aantal beoefenaars, maar inmiddels zijn er alweer enkele toernooien gehouden.

In Albanië wordt sinds 1933 om de nationale titel geschaakt en vorige week zegevierde Frac Ashiku. Hij was in een elfrondig toernooi – in Nederland telt het NK slechts zeven ronden – gelijkgeëindigd met oud-viervoudig kampioen Ilir Seitaj en won de barrage met 1½-½.

Wie schaken aan Syrië koppelt, komt bij Philipp Stamma (Aleppo, circa 1705-circa 1755) en Yasser Seirawan (in 1960 geboren in Damascus) uit. Philipp Stamma is vooral bekend als auteur van het in 1737 uitgebrachte boek ‘Essai sur le jeu des echecs’ en bedacht de algebraïsche notatie, waarop de huidige notatie is gebaseerd. Yasser Seirawan, getrouwd met de Nederlandse schaakster Yvette Nagel, is de enige Syrische grootmeester. Hij is oud-kampioen van de Verenigde Staten en heeft ook de Amerikaanse nationaliteit.

Schaken is via India en het Midden-Oosten in Europa terecht gekomen en er zijn schaakvormen bekend van pakweg tweeduizend jaar oud. Overal in de wereld is het spel op de 64 velden bekend, al is het grappig dat er soms enkele kleine varianten zijn. Zo gebruikt mijn Albanese opponent voor zijn openingszet twee pionnen. Hij beantwoordt mijn 1. d4 met 1. … c6 en g6, met twee handen uitgevoerd. Dat doet hij in elke partij, ook als witspeler. Het is in de barruimte een komen en gaan van tijdelijke gasten en als zij twee mensen zien schaken, wint de nieuwsgierigheid het en hebben wij zowaar wat publiek. En als ik tijdens de lunchpauze op de stamtafel de zaterdagkrant lees, nemen achter mij drie vluchtelingen bezit van de schaaktafel en spelen een partijtje en ben ik toeschouwer.

Halverwege de middag klinkt ‘One love’, een van de hits van Bob Marley & the Wailers, uit de geluidsboxen. ,,One love, one heart, let’s get together and feel all right.’’ Eén liefde, één hart. Voor de mens, voor het geloof, voor het schaken? In De Kreek mag deze dagen iedereen daar zijn en haar invulling aan geven.