Al een leven lang heb ik last van chronische zelfreflectie en een voortschrijdend inzicht. Zo is uit mijn zelfreflectie gebleken dat ik graag een positieve invloed ben op mijn omgeving. Uit mijn voortschrijdend inzicht is gebleken dat, bij gebrek aan mogelijkheden om tegen jullie te kunnen schaken, dit mogelijk eindelijk is gelukt. Nu ben ik niet iemand die zich door een geval van onverwacht succes uit het veld laat slaan, dus besloot ik tot het schrijven van dit verslag om toch enigszins aanwezig te zijn.

Er valt veel te zeggen, want laten we wel wezen; wat in 2019 nog klein begon is in 2020 uitgegroeid tot een echte epidemie. Daarmee doel ik niet slechts op het corona-virus maar ook de enorme BOOM die het schaken online heeft doorgemaakt.

Dit begon eigenlijk al toen men gedwongen was thuis te zitten in de lockdown situaties van begin dit jaar; familie was niet meer te bereiken/ontkomen. Er werd driftig gezocht naar een manier van vermaak. Patience was niet meer toereikend, de tv was slechts tijdelijk interessant en men zocht naar interactie met de buitenwereld.

Voor een grote groep bleek het kijken van livestreams de uitkomst. Waar de combinatie van entertainment met de mogelijkheid om in gesprek te gaan met de entertainer voorheen al een succes was, groeide dit tijdens de wereldwijde lockdowns uit tot een triomf van ongekend formaat. Om schaak-streams te kijken kun je kiezen uit twee hoofdsmaken: de rode pil (YouTube) of de paarse pil (Twitch). Is eentje niet genoeg? Dan neem je ze allebei, want het is gratis.

Wat Twitch.tv betreft waren de schaak-streams van GM Hikaru Nakamura het epicentrum van de aandacht. Schakers zijn voor zover ik heb gezien niet echt mensen die opgaan in de massa (ik heb het al gehad over zelfreflectie toch?) en dat is hier ook zeker het geval. Niet alleen was de super-GM in maart van 2020 begonnen met het streamen van meer dan 100 uur per maand, maar hij zette tegenstanders mat met 2 seconden op zijn klok terwijl hij het nummer ‘The Winner Takes it All’ aan het meeschreeuwen was. Toentertijd tot het vermaak van gemiddeld 2.000 kijkers, nu tot het vermaak van een kleine 14.000. Daar hadden we het AFAS stadion al bijna mee kunnen vullen, als dat momenteel niet zo illegaal was geweest.

Een aanzienlijk deel van het nieuwe volk is binnengestroomd op de rug van een groot evenement te danken aan de snelle reactie van chess.com: PogChamps.

Niet iedereen zal bekend zijn met deze lingo, dus een korte uitleg. POG staat als afkorting voor ‘Play Of the Game’ en is op twitch een uitroep die aangeeft hoe geweldig je vindt wat zich op de livestream heeft afgespeeld. Denk bijvoorbeeld aan het doelpunt van Bergkamp tijdens het WK: Nederland - Argentinië in 1998. Ik heb het zelf niet gezien, maar ik hoor van voetballiefhebbers dat het echt een Pog-moment was. Een schaak-equivalent uit 1998 zou zijn Lh3! in Topalov - Shirov. Erg ‘Poggers’ van Shirov. Nu is het verschil bij streams dat je kunt lezen wat mensen normaliter allemaal naar hun TV roepen. Als loper naar h3 een blunder was geweest hadden Topalov fans dus ook ‘Pog’ geroepen. PogChamp is de emoticon die hiervoor wordt gebruikt.

Het evenement PogChamps was een schaaktoernooi met een prijzenpot van 50.000 dollar en om mee te doen moest je: 1. Super populair zijn op twitch en 2. Bagger zijn in schaken. Om het eerste punt meer context te geven: het betrof streamers die soms meer dan 50.000 mensen trokken per stream, zoals xQcOW, met wie Hikaru goede contacten had opgebouwd. Om dat tweede punt meer context te geven: ik had voor dit toernooi nog nooit een rating onder de 200 elo gezien op chess.com.

Het mooiste aan dit toernooi was hoe sommige van de spelers als gevolg van competitiedrang enorme groei doormaakten in het spel. De beste deelnemers haalden in enkele gevallen zelfs een online rating van boven de 1500. Dit liet zien hoe toegankelijk en leuk schaken kan zijn en infecteerde een aanzienlijk aantal nieuwe slachtoffers met het schaak-virus. 

PogChamps trok nog meer mensen dan de al optimistische verwachtingen en chess.com besloot tot een PogChamps 2 later in het jaar. Chess.com had de smaak zelfs zo goed te pakken dat een aantal vergelijkbare projecten werden gestart. Zo was er de Tournament Arc voor youtubers met een groot publiek in de anime-sfeer. De volgers lopen hier in de miljoenen, maar het aantal kijkers is vergelijkbaar. Dit was een uiteindelijk een kleiner toernooi met 5.000 dollar prijzengeld en marginaal iets betere schakers.

Waar op Twitch.tv GM Hikaru Nakamura de grootste menigte trekt, zien we op YouTube.com trouwens meer een vertegenwoordiging van de gehele indiase gemeenschap die aan het schaken is geraakt. Sinds Viswanathan Anand wereldkampioen is geweest lijkt sowieso heel India een schaak-boost gekregen te hebben, maar de nieuwe populariteit op Youtube is met name te danken aan de indiase komiek Samay Raina.

Een van de sectoren die wereldwijd het meest te lijden heeft gehad is de cultuur. Ook in India gingen de podia als een van de vroege maatregelen dicht. Als het je werk is om voor een menigte te staan is thuiswerken lastig, dus zoals we allemaal weten is schaken dan de enige optie. Zo zag Samay dat ook en op aanraden van een collega begon hij zijn partijen te streamen.

Dit vergaarde al snel faam toen het grootste al bestaande schaak-kanaal op YouTube, agadmator, besloot bij de charismatische Samay te gast te komen waarna ook de aandacht van GM Vidit Gujrathi, de nr. 2 van india, getrokken werd. Sindsdien zijn er veel grote namen te gast geweest op Raina’s streams. Om er enkele te noemen: Giri, Radjabov, Anand, Kramnik en zelfs onze huidige wereldkampioen Magnus.

GM Anish Giri, GM Teimor Radjabov en GM Vidit Gujrathi (The Wolfpack noemen ze zich) zijn alledrie ook individueel begonnen met streamen op YouTube. Minder fanatiek en consistent dan Hikaru, maar even vermakelijk als Anish’s twitter-gevechten met Magnus.

Net als bij de PogChamps-streamers maakte de humor en interactie dat het schaakspel meer aantrekkelijk werd gemaakt voor het grote publiek. Zo ontstond door Samay’s initiatief een serie aan toernooien onder de noemer COB: Comedians On Board. De deelnemers waren zoals de titel al doet vermoeden de vele verschillende indiase komieken die tijdelijk zonder werk zaten. Deze comedians werden veelal gecoached in streams van Chessbase India door een zeer hardwerkende IM Sagar Shah, die ook de organisatie van de toernooien op zich nam.

Een serie schaaklessen die hieruit voortkwam is ‘Grandmaster Chess with Comedians’ op het YouTube-kanaal van Chessbase India. Dit is het kijken voor schakers van alle niveaus echt wel waard. Iedere aflevering bespreekt een meester of grootmeester daarbij een van zijn/haar beste partijen met 10 momenten waarop de comedians gevraagd wordt welke zet de beste zou zijn. Dit gaat meestal gevolgd door heel onderbouwde uitleg waarom ze geen punten krijgen. Erg leerzaam zolang je goed bent in de engelse taal.

Een kanttekening die trouwens bij het meeste van de besproken YouTube- en twitch-streams geplaatst kan worden is dat niet het leren van het schaakspel, maar vermaak het hoofddoel is. Meestal wordt er blitz of bullet gespeeld, of zelfs alleen gepraat; een beetje zoals ‘Voetbal Inside’ soms met voetbal te maken heeft, maar geen voetbal is.

Zowel de lockdown als de nieuwe populariteit van schaken waren van veel invloed op het professionele schaken. Een van de meest zichtbare veranderingen in de online evenementen voor top grootmeesters, zoals de Magnus Chess Tour, is dat nu veel kortere tijdcontroles werden gehanteerd. Er werd hoogstwaarschijnlijk al veel langer over deze verandering gedacht, omdat de rapid en blitz evenementen simpelweg meer online publiek trokken. Terwijl vroeger dus meerdere dagen nodig waren voor een enkele partij was bij de Skilling open in november dit jaar 15 minuten met 10 seconden increment de traagste tijdcontrole.

En waar de lockdown bij onze club een discussie teweegbracht met de vraag of schaken een sport, kunst, of het leven zelf is? Ook hier is het hoge woord er nu uit: schaken is officieel een E-sport geworden. Hikaru voegde zich bij TSM, GM Andrew Tang zit bij Cloud9 en recentelijk sloten de Botez zusjes zich aan bij Team Envy. Al deze teams zijn feitelijk professionele organisaties en sponsors die zorgen dat de spelers financiële zekerheid en beschikking over bepaalde faciliteiten verkrijgen, in ruil voor marketing.

Met name de financiële zekerheid is een punt waar een grote verbetering kan bestaan voor schakers die ambitie hebben voor de top te gaan. Het lastige is wel dat kwalificatie voor deze e-sport teams met name gebaseerd wordt op het aantal actieve toeschouwers dat men consistent met livestreams binnen kan halen.

De lockdown zelf heeft tot slot het idee versterkt dat online schaken ook voor de serieuze toernooien goed mogelijk is. Net als het gemak wat thuiswerken veel mensen geeft, wordt het gebrek aan reistijd en de mogelijkheid om meer tijd met familie door te kunnen brengen als een groot voordeel gezien over het fysieke schaken in vreemde contreien. Tegen valsspelen kunnen veel maatregelen worden genomen zoals continue toezicht op de schermen en speelruimte van de speler in kwestie. Deze trend zou zich bij veel top-toernooien dus best kunnen voortzetten, ook na het verdwijnen van het virus.

De ons bekende charme van een echt houten bord met goede stukken is natuurlijk niet helemaal verdwenen. Juist nieuwe schaakfans bleken te snakken naar een eigen stukje land. Dit leidt ik af uit het gegeven dat 23 oktober van dit jaar de netflix serie ‘The Queen’s Gambit’ ervoor zorgde dat overal alle schaakborden uitverkocht zijn geraakt. Zo vonden een aantal vrienden en kennissen uit mijn persoonlijke omgeving ook aanleiding om een kersverse eigenaar van 64 velden te worden.

In mijn ogen dus een hoop goed nieuws voor de schaakwereld en het wordt nog beter! Zoals Tex de Wit in het aangezicht van deze fonkelnieuwe spelers al zei: ‘schaken is leuk en wij zijn er alvast goed in’.

Ik wens jullie allemaal een gezond en gelukkig nieuwjaar en onthoud:

als het rijmt is het waar!

Gijs