Het zijn bijzondere tijden. Ook in 2021 vragen we ons af wanneer het normale schaakleven terugkeert: de clubavonden op dinsdag, de jeugdavonden op vrijdag, de bondswedstrijden op zaterdag, de kampioenschappen en de toernooien. Tot het zover is, ga ik op zoek naar bijzondere schaakevenementen op normale dagen. In deel 11: de gemeenteraadsverkiezing van 1953.

Voor ‘Bijzonder normaal’ in de verkiezingsweek van 2021 heb ik gekozen voor Caïssa-schakers in de politiek. Het leidt tot een climax bij de gemeenteraadsverkiezing van woensdag 27 mei 1953 die als resultaat heeft dat Caïssa-voorzitter mr. Piet Avis (VVD) zijn debuut maakt in de raad en de vierde schaakliefhebber wordt die gemeenteraadslid is. Jan Casius, Willem Hart (beiden PvdA) en Gerard Haring (KVP) zijn dat al.

Maar we gaan eerst dertig jaar terug in de tijd. De in Middelburg geboren Henry Mary Fruin (1895-1973, roepnaam Han) krijgt na zijn rechtenstudie in Leiden een baan in het Groninger stadhuis. Daarna werkt hij als kantonrechter in Hoorn. Bij de gemeenteraadsverkiezing van Hoorn op donderdag 24 mei 1923 – gelijk met Spanbroek, Ursem, Westwoud, Wognum en Zwaag; andere Westfriese gemeenten hebben hun verkiezing op een eerdere datum – staat mr. H.M. Fruin op de kandidatenlijst van de vrijzinnigen, maar haalt de gemeenteraad niet. Hij is dan ook nog geen lid van Caïssa.

Dat gebeurt in het najaar van 1924. Han Fruin laat zich als schaker meteen gelden. Caïssa houdt op zondag 16 november zijn eerste vierkampentoernooi en het kersverse lid wordt met drie uit drie eerste in de tweede klasse I. De vereniging wordt geleid door een voorlopig bestuur en op Caïssa’s eerste ledenvergadering, op dinsdag 13 januari 1925, moet een officieel bestuur worden gekozen. Op voorstel van Cees Ursem besluit men dat de leden vijf bestuursleden kiezen en dat de leden uit dat vijftal ook de voorzitter benoemen. De 21 leden hebben in totaal 105 stemmen. Koen de Vos (21), C. Kreijger (20), Jo Heideman (20), Leo Ruijgrok (20) en Han Fruin (16) steken met kop en schouders boven zes andere clubgenoten uit. De Vos krijgt op zijn beurt verreweg de meeste stemmen, als er wordt gestemd voor de voorzittersfunctie. Han Fruin neemt in het bestuur zitting als vice-voorzitter en maakt statuten en een reglement. Hij wijzigt direct artikel 17. Bestuursleden treden niet meer elk jaar en bloc af, maar ieder jaar zullen twee bestuursleden volgens een rooster aftreden. Zij zijn herkiesbaar. Bijna honderd jaar later gebeurt dat nog steeds bij onze vereniging.

Twee weken later stopt P. Eriks op medisch advies als gemeenteraadslid. Hij is partijgenoot van Fruin. Eriks opvolger W. Osinga is niet beschikbaar en dan komen de vrijzinnigen bij de Caïssaan terecht. Han Fruin speelt zijn eerste schaakpartij als aankomend politiek bestuurder tegen Willem Euwe. Enkele dagen na zijn jawoord neemt hij in hotel De Roskam deel aan een simultaanwedstrijd met 26 borden. De broer van Max Euwe verliest zesmaal, onder meer van Caïssa’s vice-voorzitter.

Fruin haalt bijna dagelijks de kranten, afwisselend op politiek en schaakgebied. In de Nieuwe Hoornsche Courant van 14 februari 1925 staat de notatie van zijn gewonnen clubpartij tegen dominee Alfred Bolland, in de gemeenteraadsvergadering van 16 februari worden zijn geloofsbrieven goedgekeurd, een week later wordt Fruin geïnstalleerd en zelfs een uur later tot wethouder benoemd. Hoewel hij niet meedoet, maakt hij op 10 maart wel het kampioenschap van Caïssa in de derde klasse van het district Noord-Holland mee.

Bij de volgende gemeenteraadsverkiezing, op woensdag 25 mei 1927, is er weinig veranderd. Han Fruin is inmiddels lijsttrekker van de Vrijheidsbond geworden en ook de nummer 1 – voorzitter – van Caïssa. Als vertegenwoordiger van de derde partij van Hoorn wordt hij voor vier jaar gekozen. Maar hij haalt het einde van die periode niet. Fruin wordt benoemd tot rechter bij de arrondissementsrechtbank in Alkmaar en verlaat in juni 1930 de Hoornse politiek, nadat hij anderhalf jaar eerder bij Caïssa is gestopt.

Rond de jaarwisseling 1928-1929 is Piet Velzeboer Fruin opgevolgd als voorzitter van Caïssa. Hij is secretaris van de Hoornse afdeling van de Vrijzinnig Democratischen Bond. Bij de gemeenteraadsverkiezing van woensdag 17 juni 1931 krijgt hij slechts drie stemmen en dat zijn er te weinig om als volksvertegenwoordiger actief te kunnen zijn.

Op dinsdag 30 juni 1936 wordt Catharinus Drossaart van Dusseldorp geïnstalleerd als lid van de gemeenteraad. Hij is in dubbel opzicht de opvolger van Han Fruin: als Caïssa-lid en om zijn politieke kleur. Zijn entree is bijna hetzelfde. Na de gemeenteraadsverkiezing van woensdag 19 juni 1935 – met de Caïssa-speler A. Slot als nummer 12 op de lijst van de Sociaal-Democratische Arbeiderspartij – komt Drossaart van Dusseldorp niet voor een van de drie zetels van de Vrijheidsbond in aanmerking, omdat hij nog geen jaar in Hoorn woont. Als in april 1936 G. Boldingh tussentijds aftreedt, is dat geen belemmering meer en neemt Drossaart van Dusseldorp plaats in de raad. Hij is echter meer organisator en een man van initiatief dan politicus en haakt na enkele maanden af. Tijdens familiebezoek in Duitsland overlijdt de schaakliefhebber op 11 september 1937 aan een hartstilstand.

Voor de gemeenteraadsverkiezing van woensdag 14 juni 1939 staat Gerard Haring voor het eerst op de lijst van de RK Staatspartij: vijfde. Caïssa-lid Boudewijn van Wees valt er net buiten. Enkele maanden eerder heeft Caïssa vriendschappelijk gespeeld tegen Purmerend (9½-14½) en die massakamp – in hotel De Valk op 7 februari – levert een unieke Hoornse teamsamenstelling op. De broers Jac., Gerard, allebei eersteteamspelers, en Theo Haring spelen mee en brengen anderhalf bordpunt (respectievelijk winst, remise en verlies) in het laadje. Niet eerder hebben drie broers samen in één Caïssa-ploeg geschaakt. De verkiezing pakt goed uit, want de RKSP krijgt vijf leden in de Hoornse raad en Gerard Haring kan nog net de vijfde zetel bemannen. Overigens komt ook Johannes de Ruyter de Wildt – voor de Vrijheidsbond – voor het eerst in de gemeenteraad en hij is dan nog net Caïssa-lid. Met ingang van het seizoen 1939-1940 is het verre familielid van Michiel Adriaanszoon de Ruyter met schaken gestopt.

Na de Tweede Wereldoorlog gaan de rooms-katholieken als KVP verder. Het politieke landschap ziet er overzichtelijk uit. In 1949 zijn de PvdA en de Katholieke Volkspartij met respectievelijk zes en vijf zetels de grootste partijen, komt de VVD – met twee leden – voor het eerst in de gemeenteraad en zijn de overige twee plaatsen voor de CPN (Communistische Partij Nederland) en de PCG (Protestants-Christelijke Groepering).

In het boek ‘Twee eeuwen stadsbestuurders van Hoorn’ (van Leo Hoogeveen en Arie van Zoonen) staat een overzicht van alle gemeenteraadsleden. Daarin komt ook Willem Hart voor, met onder zijn portret de tekst ‘raadslid (RKSP 1945, PvdA 1949). Als zijn zoon Tom dat ziet, leidt dat tot een interessant artikel van hem in het kwartaalblad van de historische vereniging Oud Hoorn (2009, nummer 2). ,,Mijn vader in 1945 raadslid voor de Rooms-Katholieke Staatspartij? Dat kon toch niet? Hij was overtuigd katholiek, maar voor zover ik wist heel zijn leven fel tegen confessionele partijen en tegen bemoeienis van de kerk met politiek. De RKSP en daarna de KVP waren hem een gruwel, zo dacht ik.’’

Willem Hart, in het seizoen 1927-1928 lid geworden van Caïssa, is in de periode 1945-1958 politiek actief geweest. Hij is een van de beste spelers van de Hoornse schaakvereniging en veelvoudig clubkampioen. Uit de tekst van Tom Hart blijkt dat hij geen RKSP-lid is geweest, maar als ‘rode katholiek’ de Partij van de Arbeid vertegenwoordigt. Dat dat een lastige combinatie is, blijkt na de gemeenteraadsverkiezing van 1946. Als grootste partijen komen de PvdA en de KVP in aanmerking voor elk een wethoudersfunctie. De arbeiderspartij maakt evenwel een plan met de CPN om de katholieken buiten het college van B en W te houden. Het resultaat is dat er twee PvdA-wethouders worden aangesteld. Voorzitter van de PvdA is Jan Casius, lid van Caïssa en voormalig  assistent van landmeter Willem Hart. Laatstgenoemde heeft het wethoudersplan verdedigd, wat slecht valt bij de katholieken in Hoorn. Ondanks dat Hart in een brief heeft geschreven dat de twee PvdA-wethouders ‘een brede visie op de belangen van alle gemeentenaren moeten hebben, dus ook van de katholieken’.

Overigens is de melding van ‘RKSP’ bij de naam van Willem Hart begrijpelijk. Op donderdag 18 oktober 1945 is de verkiezing voor een noodgemeenteraad geweest; de uitslag wordt de volgende middag bekend. In het Nieuw Noordhollands Dagblad – een rooms-katholieke krant – van 20 oktober kan men lezen: ,,De raad bestaat dus uit vijf katholieken, t.w. de heeren Brink, Kaldenbach, Haring, Hart en De Zwart; vier socialisten, t.w. de heeren Casius, Van Hulst, Kleipoel en Vortman.’’ Daarnaast is er een lijst van kandidaten voor de voorlopige gemeenteraad van 1945 gemaakt, waarop voor de naam van Willem Hart ‘RK’ is geschreven en hij in een rijtje met katholieken staat en niet bij de sociaal-democraten.

De verkiezing van 22 juni 1949 brengt drie Caïssa-spelers in de Hoornse gemeenteraad: Gerard Haring, Willem Hart  – de twee schaakmakkers zijn heel goede vrienden van elkaar, ook in de politiek – en Jan Casius. Vier jaar later komt het tot het record van vier schakers, als mr. Piet Avis (de vader van Fred, die later eveneens voorzitter van Caïssa wordt) toetreedt. In het Dagblad voor West-Friesland van donderdag 28 mei 1953 worden alle gemeenteraadsleden met tekst en foto voorgesteld. ,,Mr. P.C. Avis (30), die hier sinds 1950 woont, is de zoon van de burgemeester van Midwoud. Hij is oud-leerling der Hoornse HBS, studeerde rechten te Leiden, waarna hij zich hier als advocaat en procureur vestigde. Mr. Avis is voorzitter van de Oranjevereniging, van de Raad van Toezicht op de Muziekschool en van de schaakvereniging Caïssa. Verder vervult hij tal van secretariaten, namelijk van VVV, Handelsavondschool, Studievereniging voor Psychical Research en de Raad van Beroep van de NAK. Hij maakt sinds twee jaar deel uit van het afdelingsbestuur der VVD en is een nieuweling in de raad.’’

Het record van vier schaakliefhebbers houdt overigens niet lang stand. Na mr. Han Fruin en dr. Catharinus Drossaart van Dusseldorp komt er ook een voortijdig einde aan de bestuurlijke loopbaan in Hoorn van Jan Casius, die dan wethouder en loco-burgemeester is. Hij zal met ingang van 13 juli gaan werken als bedrijfsleider van de stichting Centraal Badbeheer in Den Haag en verlaat de Coenstad.

Daarna wordt het rustiger met schakende gemeenteraadsleden. Gerard Haring is in de jaren zestig de enige in Hoorn die ook bij Caïssa speelt. Wel maakt oud-clubgenoot Gerard Rozemeijer in die tijd deel uit van de KVP-fractie. Caïssa heeft van 1955 tot 1966 J. Schutte als speler gehad. Er is een J. Schutte (Christelijk Historische Unie) in 1949 van Amsterdam naar Hoorn verhuisd. Bij de gemeenteraadsverkiezingen van 1953 komt hij voor de PCG in de raad, maar ik heb nog niet kunnen achterhalen of het om dezelfde persoon gaat.

Verder is bij de verkiezingen van 1966 Minne Betzema in Wognum lijsttrekker van Gemeentebelangen. Hij zal later ook wethouder worden. Betzema heeft tot kort voor zijn overlijden in 1975 zo’n twintig seizoenen bij Caïssa gespeeld. En dan hebben we Ben Kalb, in de periode 1977-1988 lid van onze club. Hij wordt op 1 juni 1950 benoemd tot burgemeester-secretaris van Oude Niedorp en krijgt in 1956 dezelfde dubbelfunctie in de gemeenten Zwaag en Nibbixwoud. Bij de herindeling van 1 januari 1979 wordt hij burgemeester van Bangert, een jaar later Drechterland geheten. Op 1 februari 1983 gaat Ben Kalb met pensioen.

Hoornse schakers die de politiek in gaan zijn er niet meer. Een enkeling is nog wel betrokken bij de verkiezingen. Wim Drost (in 1945), Peter Holscher en Aad Laan hebben deel uitgemaakt van het stembureau en vandaag is oud-clubvoorzitter Fred Avis in die hoedanigheid actief. De avond voor de verkiezingswoensdagen heeft de afgelopen jaren bij onze vereniging wel eens een andere kleur gekregen. Gesprekken over partijen gingen niet over zetten en stellingen, maar over VVD, PvdA, CDA, SP, GroenLinks, D66 en hun thema’s. Hopelijk keren die avonden binnen niet al te lange tijd weer terug.

Mei 1953: een goede verkiezingsuitslag voor Caïssa.

Van zes Caïssaanse gemeenteraadsleden heb ik partijen gevonden. Op de dinsdagen 6 en 13 januari 1925 hebben mr. Han Fruin en ds. Alfred Bolland  de volgende partij gespeeld.

 

Catharinus Drossaart van Dusseldorp en Dirk Appel nemen deel aan het Westfries kampioenschap van 1936 en treffen elkaar op tweede pinksterdag (1 juni). De zwartspeler zal zijn titel prolongeren.

 

In het seizoen 1947-1948 maakt Jan Casius deel uit van Caïssa 3. De uitwedstrijd tegen Kijk Uit 2 uit Velsen - op 26 november in Beverwijk gespeeld - levert een 5-5 gelijkspel op, mede door zijn overwinning op Hendricus Spuls.

 

Willem Hart en Gerrit van der Wolff behoren in de jaren zestig tot de beste spelers van Caïssa. Ingedeeld in groep 1 van de clubcompetitie treffen ze elkaar op de vierde clubavond van het seizoen 1960-1961 (dinsdag 11 oktober).

 

Ook Frans Bouwman en Gerard Haring spelen hun clubcompetitiepartijen in groep 1, zoals op dinsdag 8 maart 1966. Tweeënhalf jaar later zal de witspeler het gemeenteraadslid van de KVP opvolgen als voorzitter van Caïssa.

 

Een maand eerder, op 8 februari 1966, heeft Frans Bouwman tegenover een Wognums gemeenteraadslid gezeten: Minne Betzema, van Gemeentebelangen.