Bijzonder normaal (13)

Het zijn bijzondere tijden. Ook in 2021 vragen we ons af wanneer het normale schaakleven terugkeert: de clubavonden op dinsdag, de jeugdavonden op vrijdag, de bondswedstrijden op zaterdag, de kampioenschappen en de toernooien. Tot het zover is, ga ik op zoek naar bijzondere schaakevenementen op normale dagen. In deel 13: het Open Hoorns van 1991, verrassend gewonnen door Wilko van der Gracht.

Wilko van der Gracht anno nu.

Het open Hoorns kampioenschap heeft een lange traditie die teruggaat naar begin 1950 en behoort tot de langstlopende plaatselijke kampioenschappen van Nederland. In Alkmaar is men eerder van start gegaan, maar die titelstrijd is er een aantal seizoenen tussenuit geweest. Dat geldt ook voor Haarlem, terwijl bijvoorbeeld het Open Kampioenschap van Utrecht 46 edities telt.

Sicco Hiemstra, voorzitter van de Hoornse Sportraad en speler van Caïssa, komt eind jaren veertig al met het idee, maar de eerste partijen worden pas op 10 januari 1950 gespeeld. Het evenement met 32 deelnemers heeft dan niet echt een open karakter: 31 van hen vertegenwoordigen Caïssa, de Hoornse huisschaker W. Haring is de 32e speler. Daar is in latere jaren niet veel aan veranderd. Het overgrote deel van de aanmeldingen komt van leden van de organiserende vereniging.

Aanvankelijk is het Open Hoorns een knockout-toernooi. Spelers van het eerste tiental zijn voor de eerste – en soms ook tweede – ronde vrijgesteld. De laatste vier belanden in een finalevierkamp, waarin om de titel wordt geschaakt. Langzamerhand verschijven de data richting de lente. In 1950 is de eerste ronde op dinsdag 10 januari gepland, in 1954 op dinsdag 23 februari.

In de jaren zeventig neemt de belangstelling toe. Voorzitter Frans Bouwman verwelkomt op 17 april 1973 46 deelnemers die zeven ronden Zwitsers spelen. Er hoeft geen inschrijfgeld te worden betaald, omdat de schaakbond dat seizoen het eeuwfeest viert. Op dinsdag 22 mei – de Nederlandsche Schaakbond is op 23 mei 1873 opgericht – wordt het Open Hoorns onderbroken door een snelschaakavond ter gelegenheid van het jubileum.

De opzet verandert het jaar erop weer. Na knock-out en Zwitsers nu een negenrondig evenement, waarbij het veld na vijf avonden wordt gesplitst in drie groepen. De spelers met de meeste punten na vijf ronden komen in groep 1, waarin de titel op het spel staat. Voor de overige twee groepen zijn ook prijzen beschikbaar gesteld die een week na de slotronde – tijdens een speciale avond met snelschaakpartijen – worden uitgereikt. J. Elzerman kroont zich tot kampioen. In die tijd gebeurt het vaker dat een Caïssa-speler bovenaan eindigt. Zijn clubgenoten Ger Roos (1968; onze huidige secretaris), Karel Pieters, Bert Buitink jr en Joop Bührs veroveren eveneens de titel. Af en toe gaat die naar een niet-Caïssa-speler, zoals naar Jan Stapel (Aartswoud) in 1976.

En zo komen we bij 1981, het jaar waarin Wilko van der Gracht zijn OHK-debuut maakt. Het is nu de gewoonte geworden om na de clubcompetitie van Caïssa door te gaan met acht ronden Open Hoorns. Voor de vereniging financieel aantrekkelijk, want het inschrijfgeld levert extra inkomsten op. Er zijn weer veel Caïssa-spelers onder de 79 aanmeldingen; voorts schaakliefhebbers van Aartswoud, De Groene Zes, KTV, Purmerend en enkele huisschakers.

Wilko is als 17-jarige in het najaar van 1980 bij Caïssa begonnen. Op 2 september speelt hij zijn eerste partij: met zwart tegen Ben Kalb, dan burgemeester van de gemeente Drechterland en winnaar in die eerste ronde. Voor Wilko wordt het een rustige entree in de clubcompetitie. Van de 24 partijen wint hij er twaalf en verliest hij er twaalf en geldt bij het Open Hoorns zeker niet als favoriet. Pas op de vijfde avond raakt hij van de nul af: remise tegen Niek Hauwert, vader van topspeler Nico Hauwert. Wilko wordt door zijn lage score ingedeeld in groep 3 en is kansloos voor een prijs. Vier man beginnen met twee punten aan het slotgedeelte en hebben anderhalf punt meer. Dat is in drie ronden niet goed te maken. In groep 3 verslaat Wilko Jaap Duif, Jan Spaans en Wouda en legt beslag op de vijfde plaats, het maximaal haalbare. Chris Kalkhoven (De Groene Zes) tekent ook voor drie uit drie en eindigt met een punt meer bovenaan.

Na twee seizoenen groep 3 en twee seizoenen groep 2 plaatst Wilko van der Gracht zich in 1985 voor groep 1. Er wordt nu gewerkt met een ratinglijst, een succes voor met name Bert Meester die zich al enige tijd inzet om de ratings te gebruiken voor allerlei evenementen. Bert zelf staat met een Westfriese rating van 2052 bovenaan op de plaatsingslijst, voor Peter Holscher (ZSC-Saende) met 2037, Carel Kok (Purmerend) met 2018, Vincent Duin (Caïssa) met 2014 en Peter van Waert (De Groene Zes) met 1974. Wilko bezet met 1734 de 24e plaats en zit op het vinkentouw. Bij de herindeling na vijf ronden worden meestal groepen van 24 tot 28 man gevormd.

Hij blijft op de eerste vier dinsdagavonden ongeslagen (winst tegen Joke Dekkers en Dennis Koek, remise tegen Wim Helling en Dirk Lont), maar verliest op de vijfde van favoriet Carel Kok. Het pakt allemaal goed uit. De organisatie wil groepen van 26 man samenstellen en 27 spelers hebben in de eerste vijf ronden drie of meer punten veroverd. Daar zit ook Gerrit van der Hoff bij en waarschijnlijk heeft de Caïssa-secretaris en mede-organisator zich opgeofferd en zichzelf in groep 2 ingedeeld.

Voor Wilko is sprake van een herhaling van zijn eerste Open Hoorns. Met drie uit vijf staat hij net te ver achter om mee te kunnen doen in de strijd om de prijzen. Net als in 1981 wint hij weer drie keer (van Jos van Steen, Dimitri Reinderman en Ardjan Langedijk) en komt heel ver: gedeeld derde en op SB zevende. In het Dagblad voor West-Friesland van 14 juni 1985 kunnen we lezen: ,,De onttroonde kampioen Vincent Duin hield door een overwinning op Purmerender Henk Lof toch nog een derde plaats aan het toernooi over. Hij bleef in punten gelijk aan Holscher, Meester, Schouten en Van der Gracht, maar in SB-punten was hij de concurrentie ver voor. Met zijn hoge positie bevestigde Wilko van der Gracht duidelijk zijn vooruitgang dit seizoen.’’

Jan Stapel (Aartswoud) boekt na een remise in de eerste ronde en een afwezigheid de week erop liefst zes overwinningen op rij en kroont zich met 6½ punt tot Hoorns kampioen. Gelijk met Carel Kok die een lagere SB-score heeft. Wilko eindigt op zes punten.

De tweede helft van de jaren tachtig zijn de jaren van de jeugd. Mooi geïllustreerd door Dimitri Reinderman die als 13-jarige, 14-jarige en 15-jarige bovenaan eindigt. Er worden nu van te voren groepen gevormd, waarbij de rating leidend is. Ook Niek Narings, Marco Schouten en Jasper Seelemeijer – alledrie nog geen 20 jaar – timmeren op het Open Hoorns aan de weg, terwijl Aartswoud-troef Peter Roskam iets ouder is. Wilko van der Gracht kan in die periode geen rol van betekenis spelen en mag zich steeds middenmoter noemen.

Dat blijkt uit de deelnemerslijst van groep 1 in 1991. Peter Roskam, Peter Holscher, Peter van Waert, Vincent Duin, Marc Helder en Jan Stapel gaan met hun ratings de Caïssa-speler vooraf. Toch is er een pluspunt. In de clubcompetitie van Caïssa is Wilko voor de tweede maal op rij eerste geworden. Met zijn zevende plaats op de ratinglijst van het Open Hoorns is hij overigens de hoogst genoteerde vertegenwoordiger van de organiserende vereniging. Mede door de oprichting van De Eenhoorn in 1988 ziet het veld er aantrekkelijker uit en is de overmacht aan Caïssa-spelers aanmerkelijk minder geworden. De club levert in 1991 zeven van de achttien deelnemers in groep 1. Aartswoud en GZ/De Eenhoorn worden door elk vier man afgevaardigd, Tom en vader Thomas Balla verdedigen de KTV-kleuren en Peter Holscher speelt mee namens het Amsterdamse Tal.

Wilko van der Gracht, clubkampioen van Caïssa in 1991. Er zijn maar 24 ronden gespeeld, omdat er op vijf dinsdagavonden ook een bekercompetitie is gehouden.

Wilko van der Gracht begint op 23 april met een overwinning op clubgenoot Bert Spil, dankzij stukwinst in het middenspel. Mede-outsider Thomas Balla heeft Marc Helder verrast en zit in de tweede ronde tegenover Wilko. De KTV’er kan op de 23e zet met zijn dame de b7-pion winnen, maar met veel actieve zwarte stukken in de buurt vertrouwt hij het niet. Na dameruil verliest hij echter een stuk en daarmee de partij.

 

Caïssa’s clubkampioen en Adri Haakman zijn de enigen met twee uit twee. De topper in de derde ronde ontploft in het middenspel. Wilko wil aanvallen op de koningsvleugel, de zwartspeler kan plotseling een centrumpion meesnoepen en dreigt zelfs even met mat. Beiden kiezen voor scherp spel. De troef van GZ/De Eenhoorn kan de aanval ten koste van kwaliteitsverlies afslaan, maar heeft nog steeds het matplan in zijn hoofd. Die is net niet uit te voeren. Met een glansrol voor wits damepaard die (vanaf b1 gekomen) op f8 de beslissende klap uitdeelt.

 

De vierde ronde begint met een partij minder. Op weg naar Hoorn kampt Grootebroeker Vincent Duin met een lekke fietsband, waardoor Aad Laan tegen een lege stoel aankijkt. Peter Holscher – Wilko van der Gracht is de volgende topper die echter een dramatische ontknoping krijgt. Aan het einde van een lange strijd (75 zetten) verslikt de witspeler zich in een remisestelling door pardoes een toren weg te geven. Omdat Dirk Lont – met Peter op de gedeelde tweede plaats staand – ook verliest, wordt het verschil op de naaste achtervolgers ineens een vol punt.

 

Met drie winstpartijen op rij is Gerard Groot een van de achtervolgers geworden. Twee weken na zijn verrassende zwartzege tegen Peter van Waert lijkt hij tegen Wilko op weg naar een nieuwe stunt. In het middenspel sluit Gerard met 15. … e4 de diagonaal van de witte loper op g2 af en kijkt de koploper tegen een beroerde stelling aan. Met het doorschuiven van zijn d-pion geeft de huidige competitieleider van de NHSB die weg en valt qua tegenspel terug, waardoor zijn opponent kan toewerken naar een winnend eindspel met drie pionnen extra.

 

Jan Stapel verslaat Adri Haakman en blijft op een punt van Wilko staan. Peter Holscher is derde met 3½ punt. Jan Stapel – Wilko van der Gracht is het derde duel van dit zevenrondig kampioenschap tussen de nummers 1 en 2. Alleen winst telt voor de witspeler. Na de korte rokade van de ongeslagen ranglijstaanvoerder kiest hij voor de lange variant. Partijen met tegengestelde rokades krijgen vaak een boeiend verloop en dat is nu niet anders. Zwart lokt via loperruil op h6 de dame weg uit de verdediging om een kwaliteitsoffer op c3 uit te voeren. Dat wordt gevolgd door een zware aanval op de damevleugel. De Lambertschaagse defensie is verzwakt en hoewel Jan probeert de gaten te dichten, lukt dat niet. Met de slotzet heeft Wilko een stuk gewonnen en hij dreigt met een paardvork op koning en dame. Drie dagen voor zijn 28e verjaardag verzekert hij zich van de titel, zijn eerste van het Open Hoorns. Er zullen er nog drie volgen.

 

Het evenement wordt op een waardige wijze afgerond. De oude Hoorns kampioen treft in de slotronde de nieuwe Hoorns kampioen. Wilko van der Gracht neemt het met wit op tegen Peter Roskam, de (vijfvoudig) clubkampioen van Aartswoud die in die hoedanigheid dan net is afgelost door Yvo Veenis. Zwart lijkt een vervelend pionnetje op e3 te posteren, maar de koploper heeft de stelling onder controle en kan een aanval van dame met toren makkelijk pareren. Peter verliest de pion op e3 en wint die op h4 om na dameruil te concluderen dat remise het maximale resultaat voor hem is. Met een fraaie score van 6½ uit zeven en een TPR van 2154 prijkt Wilko van der Gracht in de eindstand fier op de eerste plaats.

Zeven dinsdagen in april en mei: een mooi voorjaar voor het Hoornse schaken.

In Caïssa Schaaknieuws van juli 1991 zijn 61 partijen van het Open Hoorns opgenomen. De verslaglegging is tot stand gekomen dankzij Timo Bijkerk (wedstrijdleider), Tjibbe Bijlsma, Gerrit van der Hoff en Peter Holscher. Een zwarte bladzijde van het kampioenschap is het plotselinge overlijden van deelnemer en Caïssa-speler Ultje Hofstra (54), drie dagen voor de zesde ronde.

De eindstand van groep 1.

Uit het dagblad voor West-Friesland van 21 juni 1991.