De komende dagen staan in het teken van het herdenken van het einde van de Tweede Wereldoorlog, zeventig jaar geleden. Hoe zag het Hoornse schaakleven eruit in die donkere periode?

Caïssa wordt in het begin van het seizoen 1939-1940 al geconfronteerd met de naderende dreigingen. Door de mobilisatie, op 28 augustus 1939 afgekondigd, zijn er meer soldaten in Hoorn. Begin september laat het bestuur het Comité voor Ontwikkeling en Ontspanning voor Militairen weten dat de schaakavonden voor hen gratis toegankelijk zijn.

Op dinsdag 19 december is er een gongwedstrijd. De Nieuwe Hoornsche Courant van de volgende dag meldt:

,,Gisteravond vond in De Valk de lang verbeide wedstrijd plaats: 48 der aanwezigen namen deel. We hadden op een grootere opkomst gerekend, gezien ook de tafel vol eetbare spijzen, maar kunnen met een gerust hart het ijs hiervan de schuld geven. Er werd gespeeld in 2 klassen; zooveel mogelijk met ieders wensch rekening houdende. Als vastgesteld is dat er prijzen zullen overblijven, worden eenige tulbanden en worsten soldaat gemaakt. De schaakstukken worden door deze – tijdens de 2e ronde rondgedeelde – stukken even uit ’t oog verloren en dan gaat het in een verhoogde stemming, doch in hetzelfde tempo (30 seconden per zet) weer verder. Als de laatste gongslag van de 3e en slotronde luidt en de militairen ons na de prijsuitreiking allen op tijd verlaten hebben (er was voor deze gelegenheid avondpermissie verleend), kunnen we op een geslaagden avond terugzien; immers, de strijd tegen het horloge was gewonnen; de kerstkransen, kazen, worsten, enz. hadden gretig handen gevonden en aan de ledenlijst kunnen weer eenige namen toegevoegd worden.

De volgorde der prijswinnaars, na loting vastgesteld is:

1e prijs: korporaal P. Seewald (2e cie), W. Haanstra, J.J. Sleutel, J.I. Bergsma, A. Erkens, D. Keetbaas, P. Stapel, J.W. Molenaar, B. Vinke (6e cie), W. Hart, P.H. Huits (2e cie), J. Kingma.

2e prijs: K. de Vos, vaandrig F. Meulenbeld, N. Manté, B. van Wees, C. Moeijes jr, G. Pierlo, G. Langereis, P.D. Petersen, H. Polak, C. Ursem, G. van Kalken, P. Kreijger.’’

Er zijn vier militairen in de prijzen gevallen. Korporaal Seewald is mogelijk Piet Seewald, de topspeler van VVV dat toen op het hoogste nationale niveau uitkwam.

Zeven jaar eerder heeft Caïssa zijn lidmaatschap van de Nederlandsche Schaakbond opgezegd en stond in 1932 met Schaaklust (Andijk) en KTV (Enkhuizen) aan de wieg van de Westfriesche Schaakbond. Met drie tientallen neemt de ploeg deel aan de competitie. Het programma telt uit- en thuiswedstrijden en alle spelers van de thuisploeg hebben de zwarte stukken. Hotel De Valk is net verbouwd en in het eerste tiental van Caïssa zitten de militairen Seewald en Schieven die door de mobilisatie in Hoorn zijn geplaatst.

De winter van 1939-1940 is met acht weken vorst de strengste van de laatste honderd jaar. Temperaturen van vijftien graden onder nul zijn geen zeldzaamheid. Zo is het op maandag 8 januari spekglad, maar ‘na overleg met de vervoerder’ rijdt er toch een bus naar Enkhuizen voor de duels tegen KTV 1 en 2. Ook drie weken later, op woensdag 31 januari, zijn de weerstomstandigheden slecht. In Spanbroek wordt gespeeld tegen Het Schaakbord en schoolmeester Bant, zittend aan het achtste bord, noemt de komst van Caïssa een heldendaad.

Het wordt een succesvol seizoen, want de drie teams van Caïssa leggen alle beslag op de eerste plaats.

Opnieuw de Nieuwe Hoornsche Courant (van woensdag 17 april 1940):

,,Caïssa was gisteren in feeststemming en vierde de overwinning van haar drie tientallen in den Westfrieschen Schaakbond, welke alle op de eerste plaats de competitie beëindigd hadden. Bij de opening wees Caïssa’s voorzitter op de behaalde resultaten en dankte den secretaris, die het leeuwenaandeel heeft in de wedstrijdleiding, voor zijn zeer vele werkzaamheden hieraan besteed. Hij sprak den wensch uit dat Caïssa mocht blijven zooals zij nu is: een sterke vereeniging, waar goede orde heerscht en een hechte band tusschen de leden bestaat.

Namens de schaakclub A-Z uit Medemblik, de bekerhoudster van het vorige seizoen, sprak de heer Hoogeveen en wenschte Caïssa geluk met de behaalde overwinning. Toch hoopte hij dat de kampioensbeker niet te lang in Caïssa’s prijzenkast zou blijven en weer eens te Medemblik zou terugkomen. Daarna overhandigde de bondssecretaris, de heer Andreae, namens den bond den beker, zijn gelukwenschen hierbij uitsprekende. Het oud-lid, de heer Hakvoort, trad hierna voor het voetlicht en bracht er met een zeer aardig en beschaafd programma de stemming in; vooral het nummer ‘Ferdinand’ en het optreden als Tiroler en cowboy waren een succes.

Caïssa kan op een genotvollen avond terugzien, mede dank zij de keurige verzorging van den ‘Huize Van den Berg’.’’

De oorlog breekt uit, het schaken gaat door. Op tweede pinksterdag 1940 houdt Caïssa de Westfriesche Schaakdag. Er wordt gespeeld in vierkampen, tussen 10.00 en 13.00, 14.00 en 17.00 en 18.30 en 21.30 uur. Een lid van een Westfriese schaakclub betaalt een kwartje inleggeld, een niet-lid vijftig cent. In de hoogste groep wordt om het Westfries kampioenschap geschaakt. Bos (A-Z, Medemblik) wint.

In de schaakrubriek van Het Volk van 6 november 1940 staat een partij gespeeld door de Caïssa-spelers Keetbaas en Moeijes jr. ,,Op verzoek van een onzer lezers plaatsen wij hieronder een partij uit een onderlinge wedstrijd te Hoorn, welke gekenmerkt wordt door een serie aardige verwikkelingen in het middenspel. Het eindspel is in zoverre interessant, dat de witspeler, die een combinatie heeft uitgevoerd, aan het slot daarvan moet erkennen, dat hij de consequenties geheel verkeerd beoordeeld heeft.’’

Mogelijk is Cor Moeijes, de vader van Moeijes jr, de lezer. Hij was jarenlang een van de trouwe oplossers van de schaakproblemen in de rubriek.

De competitie van de Westfriesche Schaakbond komt op een laag pitje te staan. Op maandag 18 november 1940 speelt Caïssa in Berkhout een vrienschappelijke wedstrijd tegen Schada en wint met 6½-1½. De dammers van Schada nemen het op tegen Wijdenes: 9-9. Caïssa’s clubcompetitie gaat gewoon door. Op dinsdag 8 juli 1941 wordt Keetbaas gehuldigd als clubkampioen. Een week later nemen de oudere leden het – met wit – op tegen de jongeren. Er wordt aan twaalf borden gespeeld en het duel krijgt geen winnaar: 6-6.

Begin 1942 wint Caïssa-lid Aberkrom in Beverwijk zijn vierkamp van het Hoogoven-toernooi. Later dat jaar heeft een grote reorganisatie van de Nederlandse sportwereld plaats. De Nederlandsche Schaakbond heeft tijdens de WK-tweekamp Euwe-Aljechin in 1935 de toevoeging ‘Koninklijke’ gekregen, maar raakt dat predikaat door een maatregel van de bezetter kwijt. Alle afdelingen van de schaakbond worden opgeheven en elke schaakclub ontvangt de volgende brief.

’s-Gravenhage 11 sept. ’42.
De commissaris voor niet-commercieele vereenigingen en stichtingen geeft hiermede, op grond van de verordening van den Rijkscommissaris voor het bezette Nederlandsche gebied tot herordening van de niet commercieele vereenigingen en stichtingen van 28 februari 1941 (Verordeningsblad voor het bezette Nederlandsche gebied, no 8, verordeningen no 41) aan sportvereenigingen, welke tot dusverre niet waren aangesloten bij de door den secretaris-generaal van het departement van Opvoeding, Wetenschap en Cultuurbescherming aangewezen leidende organisatie(s) voor de door haar beoefende tak(ken) van sport, de opdracht, zich binnen 20 dagen na deze publicatie bij deze leidende organisatie(s) aan te sluiten.
De betrokken sportvereenigingen dienen binnen een week na afloop van den gestelden termijn van 20 dagen, onder vermelding van haar registratienummer, aan den commissaris voor niet-commercieele vereenigingen en stichtingen, Waalsdorperweg 72 te ’s-Gravenhage, schriftelijk te berichten dat zij tot aansluiting bij een of meer leidende organisaties zijn overgegaan, waarbij deze leidende organisatie met name moet worden vermeld.
Tevens geeft de commissaris voornoemd op grond van de verordening no 41/1941 aan schaakvereenigingen en damvereenigingen welke tot dusverre niet waren aangesloten bij den Nederlandschen Schaakbond, respectievelijk bij den Nederlandschen Dambond de opdracht binnen 20 dagen na deze publicatie tot aansluiting bij deze organisaties over te gaan en binnen een week na afloop van deze termijn aan zijn commissariaat te berichten dat deze aansluiting heeft plaats gevonden, onder vermelding van het registratienummer der vereeniging.

Caïssa was niet aangesloten bij de Koninklijke Nederlandsche Schaakbond en werd verplicht lid te worden van de nieuw gevormde Nederlandsche Schaakbond. Het bondsbestuur zet een competitie, seizoen 1942-1943, op en deelt Caïssa in de tweede klasse B in, bij DOS (Alkmaar), Morphy (Den Helder), Purmerend en VVV 2 (Alkmaar). Caïssa 2 neemt het in de derde klasse B op tegen Morphy 2, Oppositie (Heiloo), VVV 3 en ZSC 3 (Zaandam).

Een van de spelers van Caïssa’s eerste tiental is Harm Aiking. Hij ontbreekt echter in de uitwedstrijd tegen Purmerend die met minimaal verschil verloren gaat. Purmerend wordt kampioen, maar de bond besluit plotseling tot een extra beslissingswedstrijd tegen VAS, de kampioen van 2A. De Amsterdammers winnen die met 8-2, de feestvierende Purmerenders – die dachten dat ze gepromoveerd waren – met een kater achterlatend.

Caïssa 2 eindigt met zes punten in de middenmoot. Voor het duel in Heiloo gaat de ploeg op zondag 31 januari per trein op stap. De locomotief komt niet verder dan Heerhugowaard en de passagiers moeten lang wachten op een andere. Het schaakduel begint een uur te laat en Caïssa 2 keert met lege handen huiswaarts.

In het seizoen 1943-1944 zijn de prestaties van beide Hoornse tientallen minder, maar op zondag 5 maart zorgt Caïssa wel voor een stunt door titelkandidaat Morphy te verslaan. Met zes man reist het naar Den Helder, waar de thuisploeg negen spelers tot zijn beschikking heeft. Caïssa staat dus meteen met 3-0 achter en wint met 4-5. Het Dagblad voor Noord-Holland op de voorpagina van 8 maart: ,,Voor Caïssa kwamen uit de heeren D. F. Noë, J. Langenberg, J. J. Bergsma, G. J. Haring, J. J. Sleutel en J. D. Casius, wien allen wel een compliment toekomt!’’ De partij van Haring duurt meer dan honderd zetten en eindigt in remise. Het Langedijker Schaakmat profiteert van Morphy’s misstap en verovert het kampioenschap.

Het aantal leden is in 1943 door onder anderen de tewerkstelling in Duitsland gedaald naar 27. Naast de partijen voor de club- en de bondscompetitie nemen enkele spelers deel aan toernooien en aan de bondswedstrijden in Amsterdam. Noë en Keetbaas leggen beslag op de eerste plaats in respectievelijk de hoofd- en eerste klasse.

Over het seizoen 1944-1945 is nauwelijks iets bekend. In heel Nederland zijn er dan weinig schaakactiviteiten. Op maandag 2 april 1945 houdt Caïssa in het clublokaal in De Valk een algemene vergadering. Clandestien, want ’s avonds na acht uur moet iedereen binnen zijn. Banketbakker Bergsma wordt met zijn 25-jarig huwelijk gefeliciteerd. Hij wil trakteren, maar kan alleen water krijgen. Vijf weken later viert iedereen de bevrijding. Op zondag 6 mei komen de Caïssa-leden bij elkaar en zingen na een toespraak van voorzitter Haring het Wilhelmus.

Twee leden van Caïssa hebben door de oorlog het leven verloren: Harm Aiking en Dirk Wiggelaar. Enkele dagen na de bevrijding reed de auto van Harm Aiking (op familiebezoek naar Zaltbommel) op een landmijn. Dirk Wiggelaar kwam eind 1942 vanwege de Arbeitseinsatz in Duitsland terecht. Hij overleed in de nazomer van 1945 in een sanatorium in de buurt van Hannover.

Enkele clubgenoten kenden spannende momenten. Zo werd secretaris Andreae – die met een joodse vrouw was getrouwd – op 18 februari 1943 uit zijn huis gezet. Het echtpaar vond elders in de stad een tijdelijk onderkomen. Tandarts Andreae kon pas in 1946 zijn praktijk voortzetten. Tijdens een sneeuwstorm werd Cor Moeijes gearresteerd, omdat hij geen persoonsbewijs had. Voorzitter Haring moest ’s nachts een keer meekomen en ook Duin had problemen met de bezetter. Voor allen liepen de incidenten met een sisser af.

Na de Tweede Wereldoorlog nam Caïssa afscheid van verschillende onderduikers die lid van de schaakclub waren geworden. De schaakbond werd weer koninklijk, de Westfriesche Schaakbond ging ter ziele. Alle clubs werden opgenomen in de Noordhollandse Schaakbond.